აკუტაგავა რიუნოსკე 

რასიომონის კარიბჭე

ეს ამბავი ასე მოხდა: ერთხელ, საღამოს პირზე, ვინმე მსახური რასიომონის კარიბჭის ქვეშ წვიმას შეჰფარვოდა და გადადარებას უცდიდა.

ფართო კარიბჭეში არავინ იყო მის გარდა. მარტო ერთი ჭრიჭინა იჯდა მსხვილ, მრგვალ სვეტზე, ალაგ-ალაგ რომ გადასცლოდა წითელი ლაქი. რაკი რასიომონის კარიბჭე სუძაკუს ხალხმრავალ ქუჩაზეა აღმართული, მის ქვშ იტიმეგასათი თუ მომიებოსით თავშემკულ ბარე რამდენიმე ქალსა და ჯეელ კაცს შეეძლო წვიმაში გადაყუდება. არადა, მსახურის მეტი არავინ იყო.

ეს იმით აიხსნებოდა, ბოლო ორი-სამი წლის განმავლობაში კიოტოს ზედიზედ თავს დაატყდა ათასი უბედურება: ხან მიწისძვრა, ხან გრიგალი, ხან ხანძარი, ხან შიმშილობა. ჰოდა, უჩვეულოდ დაცარიელდა დედაქალაქი. ძველი მატეანენი მოგვითხრობენ, საქმე იქამდე მივიდა, ბუდას ქანდაკებებსა და სატაძრო ავეჯეულობას დაუწყეს მტვრევა და გზის პირებში შეშად იყიდებოდა გალაქული, ოქროცურვილი ავეჯის ნალეწიო. აი, ასეთი ამბები ტრიალებდა დედაქალაქში. ამიტომ, რასაკვირველია, არც რასიომონის კარიბჭის მისახედავად აიტკივებდა თავს ვინმე და, რახან ასე უპატრონოდ იყო მიგდებული, შიგ მელიებმა და მაჩვებმა დაიბუდეს. ქურდებმაც დაიდეს ბინა. ბოლოს ხალხმა გაუპატიოსნებელი მკვდრების მოტანა და დაყრაც დაიწყო. და როცა მზე თვალს მიეფარებოდა, ისე შემზარავი ხდებოდა აქაურობა, ძეხორციელი ვერ ბედავდა კარიბჭესთან მიახლოებას. სამაგიეროდ, საიდანღაც აურაცხელი ყვავი იყრიდა თავს. დღისით ყრანტალით ბოინობდნენ სახურავის ბოლოებაპრეხილი თავხეების ზეგარდმო. შებინდებისას, როცა კარიბჭეს ალისფერი დაფიონი დაადგებოდა, ფრინველები ისე მკაფიოდ ირჩეოდნენ ცის კაბადონზე, თითქოს ქუნჯუთის მარცვალი მიმობნეულაო. ყვავები, ცხადია, გვამების საკორტნად აკითხავდნენ ზემო იარუსს. თუმცაღა ახლა ერთიც არა ჩანდა, ალბათ იმიტომ, რომ გვიანი ჟამი იდგა. მხოლოდ ქვის ნახევრადჩამოშლილ საფეხურებს – ბზარებში მაღალი ბალახი რომ ამოზრდოდა – აქა-იქ თეთრად აჩნდა გამხმარი სკინტლი. სულ ზემო, მეშვიდე საფეხურზე ჩამომჯდარი, ცისფერი სუფთა ტანსაცმლით მოსილი მსახური დროდადრო ხელს ჰკიდებდა და ისინჯავდა მარჯვენა ღაწვზე ამოძგიბულ ძირმაგარას, თან უაზროდ მისჩერებოდა წვიმას.

ავტორმა ზემოთ გვაუწყა, მსახური გადადარებას უცდიდაო. მაგრამ, კაცმა რომ თქვას, წვიმას თუნდაც გადაეღო, მსახურს არსად ჰქონდა წასასვლელი. ჩვეულებრივი დროება ყოფილიყო, ცხადია, ადგებოდა და თავის ბატონს მიუბრუნდებოდა, მაგრამ რამდენიმე დღეა დაითხოვა იგი ბატონმა. უკვე ითქვა, კიოტო იმ დროს უჩვეულოდ იყო დაცარიელებულიო. ჰოდა, ის ამბავი, რომ ბატონმა დაითხოვა მასთან წლების განმავლობაში ნამსახური კაცი, ერთი კერძო გამოვლინება იყო საყოველთაო ჭირისა. ამიტომ, იქნებ უფრო მართებული ყოფილიყო, იმის ნაცვლად, მსახური გადადარებას უცდიდაო, ასე გვეთქვა: «წვიმისაგან კარიბჭეში შედევნილი მსახური წაწყმედილივით იჯდა და არ იცოდა, თავი რა წყალისთვის მიეცა». აქეთ კიდევ, ამინდიც ხელს უწყობდა ამ ხეიანისდროინდელი მსახურის უგუნებობას. წვიმა მაიმუნის საათის მიწურულს დაიწყო, მას შემდეგ დიოდა და ოდნავადაც არ ეტყობოდა, გადაღებას თუ დაადგებოდა საშველი. ჰოდა, მსახურიც, რომ არ უსმენდა და მაინც ისმენდა სუძაკუს ქუჩაზე დამდიმარე წყლის თქრიალს, ისევ და ისევ

1

ართავდა უთავბოლო ფიქრებს, ცდილობდა გადაეწყვიტა, როგორ ჩაექნია ხელი ყველაფერზე და როგორ გაეტანა თავი თუნდაც მარტო სახვალიოდ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ – როგორ მოეგვარებინა ის, რაიც არასგზით გვარდებოდა.

წვიმა გაბმული შრიალით მოიწევდა შორეთიდან და გარს ეხვეოდა კარიბჭეს. ბინდი დაბლა და დაბლა სწევდა ზეცას – კაცს, ზეამხედველს ასე მოეჩვენებოდა, კარიბჭის კრამიტიანი სახურავის კიდე ბიჯგად შესდგომია მძიმე, შავ ღრუბლებსო.

იმის მოსაგვარებლად, რაც არასგზით გვარდებოდა, მსახურს არ სჭირდებოდა საშუალებათა რჩევა. საქმე თუ ამაზე მიდგებოდა, არსებითად, ერთადერთი გზა ჰქონდა – შიმშილით უნდა მომკვდარიყო სადმე, ღობის ძირას ან ქუჩაში. მერე მის გვამს აქ, კარიბჭის ზემო იარუსზე ამოიტანდნენ და ძაღლივით მიაგდებდნენ. ხოლო რჩევას თუკი არ დაიწყებდა... მსახურმა ფიქრით უკვე რამდენჯერმე განვლო ეს გზა და სულ ერთსა და იმავეს მიადგა. ეს «თუკი» იყო. მსახურს დასაშვებად მიაჩნდა, არ დაეწყო იწილო-ბიწილო და ნებისმიერი საშუალება ესინჯა, მაგრამ ვერა და ვერ გაბედა იმის აღიარება, რაც ამ «თუკის» ბუნებრივად მოსდევდა: ეწადა თუ არ ეწადა, ერთი სახსარიღა იყო, – ქურდობა უნდა ეკისრა.

მსახურმა მაგრად დააცხიკა და უილაჯოდ წამოიმართა. კიოტოში ახალ საღამოს სიგრილე უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ისე ციოდა, ღუმელი მოენატრებოდა კაცს. კარიბჭის სვეტებში თავისუფლად დასეირნობდა ქარი და სიბნელე. ის წეღანდელი ჭრიჭინა, წითლად გალაქულ სვეტზე მიმჯდარი, უკვე სადღაც მიმალულიყო.

მსახურს ყვითელი, უსახელო ჯუბა ეცვა და ზემოდან ცისფერი კიმონო ჰქონდა მოსხმული. ასწურა კიმონოში გახვეული ბეჭები, თავი მხრებში ჩარგო და მიმოიხედა: ადგილი თუ ვნახე, საცა წვიმასაც შევეფარები და არც ვინმე დამინახავს, კი ღირს აქ გავათიო და ერთი გემოზე გამოვიძინოო, გაიფიქრა. იღბლად, მაშინვე შენიშნა კარიბჭის ზემოთ, კოშკში ამავალი ფართო კიბე, წითლადვე გალაქული. თუკი იყო ზემოთ, უპატრონო მკვდარიღა იქნებოდა. მსახურმა გვერდზე ჩამოკიდებულ მახვილზე მოივლო ხელი, რათა ქარქაშიდან არ ამოვარდნოდა და ძირა საფეხურს ააბიჯა წნულ ხამლში ჩადგმული ფეხი.

რამდენიმე წუთი გავიდა. მაღლა, რასიომონის კარიბჭის კოშკში ამავალი ფართო კიბის შუაწელზე, კატასავით მოკუნტული და სუნთქვაშეკრული ვიღაც სულიერი ზემო სართულს ზვერავდა. კოშკიდან ჩამოწვერილი სინათლე მკრთალად უშუქებდა მარჯვენა ლოყას. სწორედ იმ ლოყას, რომელზედაც მოკლე ჯაგარში წითლად ამოღუებული თელგამიანი მუწუკი აჩნდა. თავდაპირველად მსახურს ეჭვიც არ ეპარებოდა, რომ ზევით არავინ იყო გვამების გარდა. მაგრამ ორი-სამი საფეხური რომ აიარა, დაატყო, ვიღაც დადიოდა იქ, სანთელს დააბორიალებდა. ეს მაშინვე თვალში ეცემოდა კაცს, რადგან აბლაბუდით კუთხეებმობლარგნილ ჭერზე მკრთალი, ყვითელი ათინათი დაფარფატებდა. რაღაც ამბავი იყო, რასიომონის კარიბჭის კოშკში ამ დელგმიან საღამოს ტყუილუბრალოდ არ ენთებოდა ის სანთელი.

მსახურმა ხვლიკივით უჩუმრად იწყო ასვლა, ბოლოს ლამის ცოცვით აიპარა ზემო საფეხურამდე. აქ, რამდენადაც შესაძლებელი იყო, მთელი ტანით გაეკრა კიბეს და, რაც კი შეეძლო წაიგრძელა კისერი, ფრთხილად შეიხედა შიგნით.

ხმები როგორც დადიოდა, კოშკში მართლაც ჭერეხივით ეყარა გვამები, მაგრამ რაკიღა სინათლე დიდად არ აშუქებდა იქაურობას, მსახურმა ვერ გაარკვია, მაინც რამდენი გვამი იქნებოდა. ერთადერთი, რაც ბუნდოვნად გაარჩია ამ დომხალში, ის იყო, რომ ზოგ მკვდარს ტანსაცმელი ეცვა და ზოგიც ტიტველი ეგდო. რასაკვირველია, მამაკაცები და დედაკაცები განურჩევლად აღრეულიყო ერთმანეთში. მიყრილ-მოყრილიყვნენ იატაკზე, პირები ღიად დარჩენოდათ, თიხის თოჯინებივით

გაეჩაჩხათ ხელები. მათი შემხედვარე კიდეც დაეჭვდებოდა, ნეტა ოდესმე ცოცხალი ადამიანები თუ იყვნენ ესენიო. მკრთალი სინათლე სხეულთა გამობურცულ ნაწილებს აშუქებდა მხოლოდ, მხრებსა თუ მკერდებს, რის გამოც ჩაღრმავებებში ჩრდილები კიდევ უფრო ბნელი ჩანდა. იწვნენ დამუნჯებულები, სამარადისოდ დადუმებულნი.

მსახურს მკვდართა სიმყრალე ეცა და უნებლიეთ ცხვირზე ააფარებინა ხელი. მაგრამ წამიც და, ისე შესძრა უჩვეულო სანახავმა, ცხვირზე ხელის მიფარება ხომ დაავიწყდა და დაავიწყდა, ლამის ყნოსვის უნარიც დაკარგა.

მხოლოდ ამ წამს გაიცხადა მისმა მზერამ გვამებზე დაყუნცული სხეული. თმაჭაღარა დედაბერი იყო, გაჩხინკული, ცქრანტი, მაიმუნისდარი. კიმონო ეცვა ხინოკის ქერქის ფერისა, მარჯვენა ხელში ფიჭვის აპრიალებული კვარი ეჭირა და ერთ-ერთი მიცვალებულის სახეს თვალჩაციებით დასცქეროდა. გრძელი თმა მიანიშნებდა, რომ ქალის გვამი უნდა ყოფილიყო.

შიშითა და ცნობისწადილით ატანილ მსახურს თითქოს სუნთქვაც კი დაავიწყდა. მემატიანის ძველი გამოთქმა რომ ვიხმაროთ, იგრძნო, როგორ «ებურცებოდა თავზე კანი». სანამ მსახური აქეთ ამ დღეში იყო, დედაბერმა იატაკის ღრიჭოში ჩაამაგრა კვარი, ორივე ხელი იმ ამოჩემებული მიცვალებულის თავისკენ წაიღო და სწორედ მაიმუნივით, შვილს რომ თავში ტილებს უხილავს ხოლმე, ქალის გრძელ თმას ღერ-ღერად დაუწყო პუტვა. ეტყობა, თმის ღერებიც ადვილად ჰყვებოდა ამ ქიჩმაჩობას.

იმისდაკვალად, რაც მეტ ღერ თმას დააძრობდა გვამს დედაბერი, ცოტცოტაობით ცხრებოდა მსახურის გულში ჩაბუდებული შიში. იმავე დროს, თანდათან უმძაფრდებოდა დედაბრისადმი ზიზღი. არა, «დედაბრისადმი» ალბათ ვერაა სავსებით მართებული თქმა. უფრო სწორად, მსახურს წამიდან წამზე უძლიერდებოდა ზიზღი საერთოდ ყოველგვარი ბოროტებისადმი. ახლა ვინმეს ერთხელაც რომ მიეცა იგივე კითხვა, რაზედაც თავად ფიქრობდა ქვემოთ, კარიბჭის კიბეზე მჯდომი – შიმშილით მომკვდარიყო თუ ქურდობა ეკისრა – უეჭცველად წამითაც არ იორჭოფებდა და შიმშილით სიკვდილს ირჩევდა. ავკაცობისადი სიძულვილი ისე ძალუმად აუბრიალდა გულში, როგორც იატაკში ჩარჭმული აი, ეს კვარი ბრიალებდა.

მსახური, რასაკვირველია, ბაიბურში არ იყო, რისთვის ბდღვნიდა დედაბერი მიცვალებულის თმას. მაშასადამე, ლოგიკურად რომ ითქვას, არც ისე ეცოდინებოდა, სიკეთე იყო ეს თუ ბოროტება. მაგრამ მარტო ისიც კი მიაჩნდა რასიომონის კარიბჭის კოშკში გვამს თმას აგლეჯდნენ. რაღა თქმა უნდა, ის სულ დაავიწყდა, აგერ ახლა თვითონაც რომ ქურდობას ეპირებოდა.

და აჰა, მახვილის ვადაზე მოივლო ხელი. დაძგიბა ფეხები, ერთი ნახტომით შევარდა კოშკში და გრძელი ნაბიჯით მივიდა დედაბერთან. დედაბერი რომ დაიზაფრა, რაღა სათქმელია.

მსახურს თვალი ჰკიდა თუ არა, შურდულნაკრავივით წამოიჭრა, გვამებზე გადაბარბაცდა და, დაბნეულმა, გაქცევა სცადა.

– შესდექ! სად გარბიხარ! – დასჭყივლა მსახურმა და გზა უყელა. დედაბერმა მაინც სცადა, მისთვის ხელი ეკრა და გამსხლტარიყო, მაგრამ კაცმა არ გაუშვა, უკანვე წააპორწიალა. ერთხანს ერთმანეთს ჩაფრენილნი სავსებით უჩუმრად იბრძოდნენ გვამთა შორის. მაგრამ იმთავითვე ცხადი იყო, ვინ ვის დასჯაბნიდა. ბოლოს და ბოლოს მსახურმა ადვილად გადაუგრიხა ქათმის ფეხებივით გაჩხინკული, გაძვალტყავებული ხელები და იატაკზე დასცა დედაბერი.

– თქვი, რასა შვრებოდი! არ იტყვი და ინანებ, იცოდე!

მერე ხელის კვრით მოიცილა იგი, ამოიწვადა მახვილი და ზედ თვალებზე მოუტანა იარაღის მოელვარე წვერი. მაგრამ დედაბერი არას ამბობდა. ხელები უცახცახებდა, ქოშინებდა, თვალები ისე გადმოეკარკლა, ლამის ბუდეებიდან ამოცვენოდა, მაგრამ ჯიუტად დუმდა, როგორც მუნჯი. მაშინღა გაისიგრძეგანა მსახურმა, რომ მთლიანად მის ხელთ იყო ამ დედაბრის სიცოცხლე. ეს რომ შეიგრძნო, როგორღაც შეუმჩნევლად დაუნელდა გულში მოგიზგიზე ბზარი. შერჩა სიმშვიდე და კმაყოფილება, ნებისმიერი საქმის წარმატებით აღსრულებისას რომ ეუფლება ხოლმე ადამიანს. დახედა ძირს გართხმულ დედაბერს და ხმა მოულბა:

– ყარაული არ გეგონო, წეღან ჩამოვიარე კარიბჭესთან. არც შენს გაბაწვრას ვაპირებ, ოღონდ ეს მითხარი, რას იქმოდი ამ დროს აქ, ამ კოშკში?

დედაბერმა კიდევ უფრო დაჭყიტა ისედაც დაჭყეტილი, ქუთუთოებშეწითლებული თვალები და სახეზე მიაჩრედა მსახურს. მტაცებელი ფრინველის მახვილი მზერით მოაჩერდა. მერე, თითქოს რაღაცას ღეჭავსო, გასძრა დაპრანჭული, თითქმის ზედ ცხვირზე მიმსჭვალული ტუჩ-პირი. წრიპა ყელზე წამოწვეტილი ხვანჩიც აუმოძრავდა. და ამ ყელიდან მსახურის ყურს მოედინა ყრუ, ხლიჩინა ხმა, თითქოს ყვავმა დაიყრანტალაო:

– თმას ვაგლეჯდი... თმას... პარიკისათვის.

ეს ითქვა და მსახურიც განიხიბლა: მოლოდინის საწინაღმდეგოდ, სავსებით ჩვეულებრივი გამოდგა დედაბრის პასუხი. იმედი გაუცრუვდა. ამ იმედგაცრუებასთან ერთად ხელხახლა მოეძალა სიბრაზე, ოდნავ ზიზღნარევი. დედაბერმა, ეტყობა, იგრძნო ეს. კვლავ დაიყრანტალა, თან არც გვამის თავზე აბდღვნილ თმას უშვებდა ხელს.

– მართალია, იქნება კია ცუდი საქმე, მიცვალებულს რომ თმას აგლეჯს ვინმე, მაგრამ ეგენი, აქ რომ წვანან, ყველაფრის ღირსები არიან. თუ გინდა, ეს ქალი აიღე, ახლა რომ თმას ვაგლეჯდი: ოთხ-ოთხი სუნის სიგრძეზე ჭრიდა გველებს, ახმობდა და მერე ხმელ თევზად ასაღებდა, სასახლის მცველები ყიდულობდნენ... ამით ედგა სული. ჭირს რომ არ მოეკლა, ახლაც ამით იცხოვრებდა. არადა, ხალხი ლაპარაკობდა, ძალიან გემრიელ თავზს ყიდისო. ჩაფრები საუზმეზე სულ ამის თევზსა ჭამდნენ. მაინც ვერ ვიტყვი, ცუდს შვრებოდნენ-მეთქი. სხვა რა გზა ჰქონდა, ასე რომ არ მოქცეულიყო, შიმშილით ამოძვრებოდა სული. მეც მაგიტომ მგონია, არც მე ვშვრები, არა, ცუდს! მეც შიმშილით მოვკვდები, ასე რომ არ ვქნა! ჩემი ნებით არა ვარ ცუდის მქნელი. ეს ქალი რომ წამოდგეს, არც დამადანაშაულებდა, ამან ხომ კარგად იცოდა, გაჭირვება რასაც ჩაადენინებდა ხოლმე კაცს.

აი, რა თქვა დედაბერმა.

მსახური გულცივად ისმენდა მის ნაუბარს, მახვილი ჩაეგო, მარცხენა ხელი დაედო დავაზე. თავისთავად იგულისხმებოდა, რომ არ დროს მარჯვენა ხელს ხანგამოშვებით ავლებდა ლოყაზე ამოწიფინებულ ძირნაგარას. ოღონდ ეგაა, სანამ დედაბერს უსმენდა, მის გულში თანდათან მტკიცდებოდა გამბედაობა. ის გამბედაობა, ადრე, კარიბჭის საფეხურებზე მჯდომს რომ არ ჰყოფნიდა. და იგი მიმართული იყო სწორედ რომ საპირისპიროდ იმ სულისკვეთებისა, რაც აგერ ახლა ამოძრავებდა კოშკში ამოსულსა და დედაბრის შემპყრობელს. უკვე აღარ ყოყმანობდა, შიმშილით მომკვდარიყო თუ ქურდობას შესდგომოდა; ეგ კი არა, ამ წუთში, დასტურ, ისე შორს იყო შიმშილით სიკვდილზე ფიქრისაგან, რომ ეს ფიქრი აზრდაც ვერ მოუვიდოდა თავში.

– აი, თურმე რა ყოფილა! – დამცინავად ჩაილაპარაკა მან, როცა დედაბერმა სათქმელს თავი მოუსკვნა. მერე წინ წადგა ნაბიჯი, უცებ ხელი უშვა ძირმაგარას, დედაბერს ქეჩოში სწვდა და დაჰყვირა: – აბა, მეც გართმევ და არ დამემდურო! სხვაფრივ მეც შიმშილით უნდა მოვკვდე!

მსწრაფლ შემოაცალა კიმონო, მერე როცა დედაბერი სამოსელზე დაებღაუჭა, წიხლი მიაზილა და პირდაპირ გვამებზე მიაგდო. კიბეზე ხუთიოდე ნაბიჯი იყო. მსახურმა ამოიღლიავა დედაბრისათვის წანაგლეჯი კინომო ხინოკის ქერქის ფერისა, თვალისდახამხამებაში ჩაირბინა ციცაბო კიბე და შეერია ღამეულ წკვარამს.

დიდ ხანს არ გაუვლია, მკვდარივით უძრავად მწოლიარე დედაბერიც წამოიმართა გვამებიდან. შიშველი იყო. კაცი ვერ გაიგებდა, ტიროდა თუ ბურტყუნებდა. ჯერაც მოპრიალე კვარის შუქზე გასასვლელამდე მიფორთხდა. დაიხარა, ძირს გადაიხედა, ჭაღარა თმის მოკლე ბურძგები ჩამოეშალა შუბლზე.

ბნელი, უძირო ღამე მოსდგომოდა კარიბჭეს.

მას შემდეგ მსახური უკვალოდ გაქრა.

აპრილი, 1915წ.

MENძUR ZILI

ვიღაც უცნაური კაცის პირდაპირ ვუზივარ გემის სალონის შუაში მდგარ მაგიდას.

მოიცადეთ! ვამბობ, გემის სალონში-მეთქი, მაგრამ არა მჯერა, თუმცა ფანჯარაში დანახული ზღვა და მთელი გარემოცვა მაიძულებს ასე ვთქვა, თორემ შემიძლია დავუშვა, რომ ეს ჩვეულებრივი ოთახია. არა, ეს ნამდვილად გემის სალონია! სხვა შემთხვევაში ასე არ იქანავებდა. მე არა ვარ კინოსიტა მოკუტარო და არ შემიძლია ზუსტად, სანტიმეტრობით განვსაზღვრო რყევის სიმაღლე, მაგრამ ხომ ვირწევი. თუ გეჩვენებათ, რომ ვტყუი, შეხედეთ, ფანჯრის მიღმა ჰორიზონტის ხაზი ხან ზემოთ ადის, ხან დაბლა ეშვება. ცა მოღრუბლულია და ზღვის ზედაპირს განივად გადაჰკვრია მწვანე სიმღვრივე, მაგრამ ის ხაზი, რომელითაც ამღვრეული ზღვა რუხ ღრუბლებს უერთდება, მოქანავე ქორდით ჰკვეთს ილუმინატორის წრეს. ხოლო ცისფერი არსებანი, ამღვრეულ ზღვაზე რომ დაფრინავენ, ალბათ თოლიებია.

მაგრამ ვუბრუნდები უცნაურ ადამიანს, ჩემს პირდაპირ რომ ზის. მან ბეცთათვის განკუთვნილი დიდი სათვალე ცხვირზე ჩამოიწია და მოწყენილი გაზეთს ჩააცქერდა. ხშირი წვერი და კვადრატული ნიკაპი აქვს და მეჩვენება, რომ სადღაც შემხვედრია, მაგრამ ვერასგზით გამიხსენებია, სად. გრძელი, გაბურძგნული თმის გამო, ის შეიძლება მწერლად ან მხატვრად მიგვეჩნია. მაგრამ ამ ვარაუდს გამორიცხავს მისი ყავისფერი პიჯაკი.

რაღაც დროის განმავლობაში მალულად ვუთვალთვალებდი ამ კაცს და პატარა ყლუპებით ვსვამდი ჭიქაში ჩასმულ ევროპულ არაყს. მოწყენილი ვიყავი, ძლიერ მინდოდა გამოლაპარაკება, მაგრამ ვერ ვბედავდი მისი ნამეტანი შეუხედავი გარეგნობის გამო.

ანაზდად კვადრატულ ნიკაპიანმა ბატონმა ფეხები გაჭიმა და თითქოს მთქნარებას იკავებსო, წარმოთქვა:

– მოწყენილობაა! – შემდეგ, სათვალის ქვემოდან მზერა მესროლა და კვლავ განაგრძო გაზეთის კითხვა. ამ წუთში თითქმის დარწმუნებული ვიყავი, რომ ის სადღაც მენახა.

სალონში ჩვენ ორს გარდა, არავინ იყო.

ცოტა ხნის შემდეგ ამ უცნაურმა ადამიანმა ისევ წარმოთქვა:

– ოჰ, მოწყენილობაა! – ამჯერად გაზეთი მაგიდაზე გადააგდო და დაბნეული მიყურებდა, როგორ ვსვამდი არაყს. მაშინ შევთავაზე:

– ხომ არ შესვამთ ერთ ჭიქას?

– გმადლობთ... – არც «დიახ» უთქვამს, არც «არა», თავი ოდნავ დამიკრა, – მაგარი მოწყენილობაა! მისვლამდე შეიძლება სული ამოგძვრეს.

მე დავეთანხმე.

– სანამ ზოილეს მიწაზე ფეხს დავაბიჯებთ, კვირაზე მეტი გავა. ხომალდმა თავი მომაძულა.

– რა თქვით? ზოილეს?

– დიახ, ზოილეს რესპუბლიკა.

– განა არის ასეთი ქვეყანა?

– გამოგიტყდებით, მიკვირს! თქვენ განა არ გაგიგონიათ ზოილე? უცნაურია, არ ვიცი საით გაგიწევიათ, მაგრამ, ჩვეულებისამებრ, მხოლოდ ეს გემი შედის ძველი მარშრუტით ზოილეს ნავსადგურში.

შევცბუნდი. არსებითად, მე არც კი ვიცოდი, რატომ ვიმყოფებოდი ამ გემზე. ხოლო «ზოილე» – ასეთი სახელწოდება წინათ არ გამოგინია.

– როგორ თუ?

– ჰო, რა თქმა უნდა! ზოილე ოდითგანვე განთქმული ქვეყანაა. როგორც იცით, სწორედ ერთმა აქაურმა მეცნიერმა უსაშველოდ გამოლანძღა ჰომეროსი. მის საპატივცემლოდ ზოილეს დედაქალაქში ახლაც დგას მშვენიერი მემორიალური დაფა.

მისი გარეგნობის შემყურე ასეთ ერუდიციას არ მოველოდი და სახტად დავრჩი.

– როგორც ჩანს, ეს ძალზე ძველი სახელმწიფოა?

– დიახ, ძალიან ძველია! მითებს თუ დავუჯერებთ, ამ ქვეყანაში პირველად მხოლოდ ბაყაყები ცხოვრობდნენ, მაგრამ ათინა-პალადამ ისინი ადამიანებად გადააქცია, ამიტომ ზოგი ამტკიცებს, რომ ზოილეს მცხოვრებთ ბაყაყის ყიყინს მიუგავთ ხმა. თუმცა ეს არცთუ სავსებით სარწმუნოა. მგონი, მატიანეებში ზოილეს ყველაზე ადრეული ხსენება დაკავშირებულია იმ გმირთან, რომელიც ჰომეროსს უარყოფდა.

– მაშასადამე, ახლა იგი საკმაოდ კულტურული ქვეყანაა?

– რა თქმა უნდა, მაგალითად, ზოილეს დედაქალაქის უნივერსიტეტი, სადაც მეცნიერთა ნაღებია თავმოყრილი, ტოლს არ უდებს მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტებს. და ნამდვილად, ისეთი ხელსაწყო, როგორიც ღირებულებათა გამზომია, ახლახანს იქაურმა პროფესორებმა რომ გამოიგონეს, დედამიწის ახალ საოცრებად ითვლება. თუმცა, ამას მხოლოდ «ზოილეს მაცნეს» მიხედვით ვლაპარაკობ.

– რა არის «ღირებულებათა გამზომი»?

– ზუსტად რომ ვთქვათ, ესაა ღირებულებათა გამზომი აპატი. მართალია, ის, ვგონებ, უმთავრესად გამოიყენება რომანებისა და სურათების ღირებულებათა გასაზომად.

– რისი ღირებულების?

– უმთავრესად, მხატვრულისა, თუმც, მას სხვა სახის ღირებულებათა გაზომვაც შეუძლია. ზოილეში, ცნობილი წინაპრის საპატივცემულოდ, აპარატს უწოდეს Mენზურა ძოილი.

– თვენ ის აპარატი გინახავთ?

– არა. მინახია მხოლოდ «ზოილეს მაცნეს» ილუსტრაციებში... გარეგნულად ის არ განსხვავდება ჩვეულებრივი სამედიცინო სასწორისაგან. ბაქანზე, სადაც ჩვეულებრივად ადამიანი დგება, დებენ წიგნებს ან ტილოებს. ჩარჩოები დაყდები ოდნავ ხელს უშლის ზუტს გაზომვას, მაგრამ შემდეგ ამ ხარვეზს ასწორებენ, ასე რომ ყველაფერი რიგზეა.

– კარგი ხელსაწყო ყოფილა!

– ძალზე კარგი, ასე ვთქვათ, კულტურის იარაღია! – კვადრატულ ნიკაპიანმა კაცმა პაპიროსი ამოიღო და პირში გაიჩარა. – იმ დღიდან მოყოლებული, რაც ეს ხელსაწყო გამოიგონეს, ყველა მწერალსა და მხატვარს, რომლებიც ძაღლის ხორცით ვაჭრობენ მას ცხვრის ხორცად ასაღებენ, მაზანდა წაუვიდათ. ღირებულების ზომა ხომ თვალნათლივ გამოისახება ციფრებით. ძალზე ჭკვიანურად მოიქცა ზოილეს ხალხი, აპარატები საბაჟოებში რომ დადგა.

– ეს რატომღა დაჭირდათ?

– იმიტომ, რო ყველა ხელნაწერი და სურათი, რომელიც საზღვარგარეთიდან შეაქვთ, მოწმდება ამ აპარატით და ღირებულებას მოკლებული ნაწარმოებთა შეტანა იკრძალება. ამბობენ, რომ ახლახანს ერთსა და იმავე დროს გაზომეს იაპონიიდან, ინგლისიდან, გერმანიიდან, ავსტრიიდან, საფრანგეთიდან, შვედეთიდან, ნორვეგიიდან და სხვა ქვეყნებიდან შემოტანილი ნაწარმოებნი და სხვა ქვეყნებიდან შემოტანილი ნაწარმოებნი და სიმართლე რომ ვთქვათ, იაპონურ ნაწარმოებთა შეფასების შედეგები ძალზე დაბალია. ჩვენი მიკერძოებული შეხედულებისამებრ კი, იაპონიაში არიან მწერლები და მხატვრები, რომელთა ატანაც შეიძლება.

ამ საუბარში ვიყავით, რომ კარი გაიღო და სალონში შემოვიდა ზანგის ბიჭი. იღლიაში გაზეთები ამოეჩარა. ამ მკვირცხლ ბიჭს საზაფხულო მუქლურჯი კოსტიუმი ეცვა. ბიჭმა უხმაუროდ დააწყო გაზეთები მაგიდაზე და კარს უკან გაუჩინარდა.

კვადრატულ ნიკაპიანმა კაცმა სიგარას ფერფლი გააყრევინა და გაზეთი გაშალა. ეს იყო ეგრეთ წოდებული «ზოილეს მაცნე», უცნაური ლურსმულის მსგავსი ნიშნებიანი სტრიქონებით აჭრელებული. კვლავ გამაკვირვა ამ კაცის ერუდიციამ, ასეთი უნაური შრიფტის წაკითხვა რომ შეეძლო.

– ისევ მხოლოს Mენზურა ძოილი-ზე წერენ, – თქვა მან, თან გაზეთს თვალს ავლებდა. – ოჰო, იაპონიაში წინა თვის მანძილზე გამოქვეყნებულ მოთხრობათა ღირებულებაა დაბეჭდილი! თანაც ინჟინერ-მზომელთა ანგარიში აქვს დართული.

– კუმეს გვარს ახსენებენ? – ვკითხე მეგობრის ბედით შეშფოთებულმა.

– კუმე? მოთხრობა «ვერცხლის მონეტა»? არის.

– მერე? როგორია მისი ღირებულება?

– არაფრად ვარგა! ჯერ ერთი, ნაწარმოების იმპულსად გვევლინება აღმოჩენა, რომ უაზრობაა ადამიანის ცხოვრება; გარდა ამისა, მთელ ნაწამოებს აუფასურებს განათლებული ავტორის მენტორული ტონი.

მეწყინა.

– მაპატიეთ, ძალზე ვწუხვარ, – კვადრატულ ნიკაპიანმა კაცმა დამცინავად გაიღიმა, – მაგრამ თქვენი «ჩიბუხიცაა» ნახსენები.

– რას წერენ?

– თითქმის იმავეს, რომ მასში არაფერია, გარდა ზოგადი აღწერისა.

– ჰმ!..

– და აი კიდევ რა წერია: «ეს ახალგაზრდა მწერალი ძალზე ნაყოფიერია...»

– ოო!..

რაღაც ნაღვლიანი, შეიძლება ითქვას, სულელური გრძნობაც კი დამეუფლა.

– მარტო თქვენ კი არა, ნებისმიერ მწერალს ან მხატვარს, რომელიც ამ საწყაულზე მოხვდება, გაუჭირდება: არავითარი თვალთმაქცობა არ გადის. რამდენიც უნდა აქოს ავტრმა თავისი ნაწარმოები, საწყაული უჩვენებს ჭეშმარიტ ღირებულებას და ყველა მცდელობა წყალში ეყრება. ცხადია, ძმაკაცთა ერთსულოვან ხოტბასაც არ შეუძლია მრიცხველის ჩვენების შეცვლა. რას იზამთ, მოგიწევთ, სამუშაოს ჩაუჯდეთ და დაიწყოთ ღირებულ ნაწარმოებთა წერა!

– როგორ ადგენენ, რომ საწყაულის შეფასებანი სწორია?

– ამისათვის საკმარისია სასწორზე რომელიმე შედევრი დადონ. მოპასანის «ცხოვრებას» დადებენ და ისარი მაშინვე აჩვენებს ყველაზე მაღალ ღირებულებას.

– მხოლოდ ესაა?

– მხოლოდ ესაა.

გავჩუმდი. მომეჩვენა, რომ ჩემი თანამოსაუბრე მზადარ იყო თეორიული აზროვნებისთვის, რომ ახალი კითხვა დამებადა:

– განა ზოილელ მხატვართა ნაწარმოებებსაც ამ საწყაულზე ზომავენ?

– ამას კრძალავს ზოილეს კანონები.

– რატომ?

– იძულებულნი იყვნენ აეკრძალათ, იმიტომ, რომ ზოილეს ხალხი ამაზე არ თანხმდება: ზოილე ოდითგანვე რესპუბლიკაა, «Vოხ პუპოლი, ვოხ დეი» – ამ პრინციპს ზუსტად იცავენ. – კვადრატულ ნიკაპიანმა კაცმა რაღაც უცნაურად გაიღიმა. – ხმები დადის, როცა მათი ნაწარმოებნი გაზომეს, ისარმა მინიმალური ღირებულება აჩვენაო. რაკი ასეა, ზოილელები დილემის წინაშე აღმოჩნდნენ: ან უნდა უარჰყონ საწყაულის შეუცდომლობა, ან უნდა უარჰყონ საკუთარი ნაწარმოებები, არც ერთი და არც მეორე მათ ხელს არ აძლევდა. მაგრამ ეს მხოლოდ ჭორებია.

უცებ გემი ძლიერ გადაქანდა. და კვადრატულ ნიკაპიანმა კაცმა საკმიდან ძირს მოადინა ზღართანი. ზედ მაგიდა დაეცა. გადაყირავდა ბოთლი და ჭიქები. გაზეთები მიმოიშალნენ. ფანჯარაში ჰორიზონტი გაქრა. თეფშების მსხვრევის, გადაყირავებული სკამების რახრახი და გემზე მინარცხებული ტალღების ხმაური გაისმა. ვიძირებით. ეს ჩაძირვაა! ან წყალქვეშა ვულკანის ამოფრქვებაა...

გონს რომ მოვედი, დავინახე, რომ კაბინეტში, მოქანავე სავარძელზე ვიჯექი: აღმოჩნდა, რომ შტ. Iოჰნ Eწინე `თჰე ცრიტიცს`-ს ვკითხულობდი და თურმე ჩამთვლიმა. ჩემი თავი გემზე იმიტომ მეზმანა, რომ სავარძელი ოდნავ ქანაობდა.

ხოლო კვადრატულ ნიკაპიანი კაცი... ზოგჯერ მგონია, რომ ეს იყო კუმე, ზოგჯერ კი ვფიქრობ, რომ ის არ იყო. აქამდე ვერ გამირკვევია.

იანვარი, 1917წ.

ოისი კურანოსკეს ერთი დღე

მჭიდროდ მოხურულ სიოძის მზის კაშკაშა შუქი ეფინა და ძველი ალუბლის ჩრდილი ნახატივით გამოსახულიყო განათებული კედლის სივრცეზე. ოისი

კურანოსკე, ასანო ტაკუმი-ნო-კამის ყოფილი ვასალი, ხოლო ამჟამად თავად ჰოსოკავას სახლის ტუსაღი, სიოძისკენ ზურგშექცეული იჯდა და თავაუღებლივ კითხულობდა. წიგნი «სამმეფობის» რომელიღაც ტომი უნდა ყოფილიყო, ჰოსოკავას ერთ-ერთმა აზნაურმა რომ ათხოვა.

ამ ოთახში ჩვეულებრივ ცხრა კაცი იყრიდა თავს. მაგრამ ამწუთას კატაოკა გენგოემონი საჭირო ოთახში გასულიყო: ჰაიამი ტოძაემონი ქვემო სართულში იჯდა და ჩვეულებისამებრ ლაყბობდა: დანარჩენი ექვსი – ოისიდა ტიუძაემონი, ჰარა სოემონი, მასა კიუდაიუ, ინოდერა ძიუნაი, ჰორიბე იაჰეი და ჰაძამა კიჰეი – თითქოს ვერ ამჩნევდნენ მოკაშკაშე მზეს: ზოგი წიგნს ჩაღრმავებოდა, სხვანი წერილის წერით იყვნენ გართულნი. ექვსივე ხანდაზმული იყო და იქნებ სწორედ ამიტომაც გაზაფხულის სურნელებით აღვსილ ოთახში მკვდრული სიჩუმე დამკვიდრებულიყო. ხანგამოშვებით ვინე ხმადაბლა თუ ჩაახველებდა, მაგრამ ეს არ არღვევდა მყუდროებას.

კურანოსკემ თვალი მოწყვიტა «სამმეფობას», მზერა სადღაც შორს მიმართა და ხელები მის წინ მდგარ მაყალს მიუფიცხა. ცხურით გადახურულ მაყალში ღადარი ღვიოდა და ლამაზი ნაპერწკლები ანათებდა ნაცარს. კურანოსკე გრძნობდა მათგან მოდენილ სითბოს და მთელი მისი არსება მშვიდ კმაყოფილებას მოეცვა. ეს იგივე განცდა იყო, შარშან, უკანასკნელი თვის მეთხუთმეტე დღეს ლექსად რომ გამოთქვა, როცა მათი დაღუპული პატრონის სისხლი უკვე აღებული ჰქონდათ და ყველანი ერთად სენგაკუძის ტაძრად მიემართებოდნენ:

აჰა, ჟამი სანეტარო!

საზრუნავი უკუმეყარა:

აღსრულდა... სისხლი სისხლისა წილ.

პირმანგმა მთვარემ

ღრუბლითგამო გამოანათა.

რა მძიმე იყო ის ორი წელი, აკოს ციხე-კოშკიდან წასვლის შემდეგ რომ გაატარა! რა ხრიკებს არ მიმართავდა იგი იმ დაუსრულებელი დღეებისა და თვეების მანძილზე! ადვილი არ იყო მოთმინებით ლოდინი და გულფიცხელი მეგობრების შეკავება, ვიდრე შესაფერი ჟამი დადგებოდა. ესეც არ იყოს, ფხიზლად ზვერავდა მას მტრის სახლიდან მოგზავნილი საისაკუ. თავაშვებული ღრეობებით შეცდომაში შეჰყავდა ეს კაცი და თან იჭვიანი თანამზრახველების იჭვებიც უნდა გაეფანტა. მოაგონდა იამასინასა და მარუიამაში მათი მაშინდელი თავყრილობა და კვლავინდებურად გული დაუმძიმდა. მაგრამ მოსახდენი ხომ მოხდა.

აღუსრულებელი მხოლოდ განაჩენი დარჩა, ორმოცდაშვიდის მიმართ გამოსატანი განაჩენი. მაგრამ განაჩენიც დიდხანს არ დააყოვნებდა. ასეა, მოსახდენი მოხდა. უბრალოდ როდი აღსრულებულა შურისგება, ყველაფერი ისე მოგვარდა, როგორც მის ზნეობრივ მოთხოვნილებებს შეეფერებოდა. იგი კმაყოფილი იყო არა მარტოოდენ ვალის მოხდით, არამედ იმითაც, რომ მაღალანაზღაურებრივი საწყისები სინამდვილედ ექცა. როგორადაც უნდა განესაჯა შურისგების მიზანი და საშუალებანი, კმაყოფილების გრძნობას მისას სინდისის ქენჯნა არ წამლავდა. მეტი რაღა უნდოდა? არსებობდა კი მისთვის სხვა რამ უმაღლესი კმაყოფილება?

ამის გაფიქრებისას კურანოსკეს შუბლზე ნათელი გადაეფინა და იოსიდა ტიუძემონს მიუბრუნდა, რომელიც, ეტყობა, წიგნის კითხვით დაღლილიყო და მუხლებზე თითებით რაღაცას ხაზავდა.

– დღეს ალბათ გარეთ თბილა...

– ალბათ... ასე რომ ზიხარ, ძალაუნებურად ძილი მოგერევა კაცს. ალბათ, იმიტომ, ძალზე რომ თბილა.

კურანოსკეს გაეღიმა. მის გონებაში ამოტივტივდნენ სტრიქონები, ახალწლის დღეს საახალწლო ღვინით შემთვრალმა ტომიმორი საკაემონმა რომ შეთხზა:

გაზაფხულია,

და სამურაისაც

ძილის არ შერცხვება.

ეს სტრიქონებიც იმავ კმაყოფლებით სუნთქავდნენ, ამჟამად რომ გრძნობდა კურანოსკე.

– ეს მოთმენილობაც სწორედ იმას ნიშნავს, რომ განზრახული აღსრულებულია.

– ალბათ ასეა.

ტიუძაემონმა ჩიბუხი გააბოლა. მოცისფრო კვამლმა ოდნავ შებინდა ნაშუადღევის გაზაფხულისეული ჰაერი და შეუბღალავ მყუდროებაში განქარდა.

– ვინ იფიქრებდა, კიდევ თუ მოვესწრებოდით ოდესმე ასეთ მშვიდ დღეებს.

– აბა! სიზმრადაც არ დამსიზმრებია, რომ კვლავ შევხვდებოდი ახალ წელს.

– სულ მგონია, რომ ჩვენ ნამდვილად ბედნიერები ვართ, და კმაყოფილი ღიმილით გადახედეს ერთმანეთს.

ამ წამს კურანოსკეს უკან, სიოძის მიღმა, კაცის ჩრდილი რომ არ მომდგარიყო, ეს ჩრდილი რომ არ გამქრალიყო ანაზდად, ვიდრე სიოძის გვერდზე გასწევდნენ, და იმ ჩრდილის ნაცვლად ჰაიამი ტოძაემონის ზორბა ტანი არ გამოჩენილიყო ოთახში, იქნებ კურანოსკე კვლავ მინებებოდა გაზაფხლის სითბოს და კმაყოფილებისა და სიამაყის გრძნობას. მაგრამ ახლა ღაჟღაჟა, პირმოცინარი ტოძაემონი უბოდიშოდ შემოვარდა ოთახში, თუმცა განსაკუთრებილი ყურადღება არავის მიუქცევია მისთვის.

– გატყობთ, დიდად გიმხიარულნიათ ქვემოთ.

ტაუძაემონს ნაღვლიანად გაეცინა, კვამლი გადასცდა და ხველა აუტყდა. ონოდერა ძიუნაიმ, რომელიც მთელი ამ ხნის განმავლობაში წერით იყო გართული, თითქოს რაღაც გაახსენდაო, თავი აიღო, მაგრამ იმავ წამს ქაღალდს დახედა და სასწრაფოდ განაგრძო წერა. ცოლს თუ სწერდა კიოტოში წერილს. კურანოსკეს ღიმილიდგან თვალები მოეწკურა.

– მაინც რა ითქვა საგულისხმო?

– ლაყბობა იყო, მეტი არაფერი. თუმცა რატომ? როცა ტიკამაცუ ძინგოროს ამბავს ყველბოდა, თვით დენემონსაც კი მოერია ცრემლი. კიდევ რა იყო? ჰო... აი, რა. მას შემდეგ რაც თავადი კირი მოვკალით, მთელ ედოში შურისგების შემთხვევები გახშირებულა.

– ვინ ფიქრობდა!

ტიუძაემონმა გაკვირვებით გადახედა ტოძაემონს, რატომღაც კმაყოფილი დარჩა, ამ საგანზე რომ ჩამოვარდა საუბარი.

– სამიოდე ასეთი შემთხვევა გვიამბეს. ერთი ძალზე სასაცილოა, მინამინატებორიში მომხდარა. ბრინჯის დუქნის პატრონი აბანოში წაჰკიდებია მეზობელ მღებავს. რომელიღაცას მდუღარე წყალი შეუსხამს მეორესთვის, ისე, ტყუილუბრალოდ. საპასუხოდ ოსტატს კარგა მაგრად უბეგვია ეს შენი მედუქნე. თურმე ნუ იტყვი, მედუქნის ბიჭს ბრაზი ჩაუხვევია გულში და, როცა მღებავი ღამით

ქუჩაში გამოსულა, შიგ ბეჭებში ჩაურტყამს დანა. თან დაუყოლებია: «ესეც შენ, ჩემი პატრონისთვისაო!»

ტოძაემონი ხელის მოძრაობით ასურათებდა ნაამბობს, თან მთელი ხმით როხროხებდა.

– ოჰ! ეს ხომ უბრალო შეხლა-შემოხლაა!

– ძაან კი დაზარალდა მღებავი. მაგრამ საკვირველი ესაა, რომ ყველა იმ ბიჭის მხარს იჭერს, კარგად მოიქცაო მედუქნის შეგირდი. იმავე ქუჩის მესამე უბანშიც განმეორებულა და კიდევ სადღაც, ერთი სიტყვით, მთელ ქალაქს მოსდებია. ასე ამბობენ, ჩვენი მაგალითი გადაიღესო. სასაცილო არაა განა?

ტოძაემონმა და ტიუძაემონმა ერთმანეთს გადახედეს და გაეცინათ. თუმცა ეს ამბები უბრალო კინკლაობა იყო, მაგრამ მათ მაინც სიამოვნებდათ, რომ ედოელებზე ასეთი გავლენა მოუხდენია მათ მიერ აღსრულებულ შერისგებას. მხოლოდ კურანოსკეს არ გაიცინია, შუბლზე ხელი ჰქონდა მიდებული და უკმაყოფიულოდ დუმდა. ტოძაემონის ნაამბობმა უცნაურად შეუმღვრია კმაყოფილების გრძნობა, წეღან რომ დაეუფლა მის არსებას. განათუ პასუხისმგებლობა იგრძნო ედოელთა საქციელის გამო. არა, სულაც არ ქენჯნიდა სინდისი, რომ მათ თავგანწირულ შერისგებას ასეთნაირად გამოეხმაურნენ ქალაქის მდაბიონი. მაინც იგრძნო, რომ გაზაფხულის სითბოთი გამთბარ მის სულში რაღაც სიცივე შეიპარა.

სიმართლე რომ ითქვას, კურანოსკეს კიდეც უკვირდა, რომ მათმა საქციელმა ასეთი გავლენა იქონია ხალხზე. ამ ამბებმა, რაზეც ტიუძაემონთან ერთად სხვა დროს ბევრს იცინებდა, ახლა კმაყოფილებით აღვსილი მის სულში რაღაც უსიამოვნების თესლი ჩააგდეს.

მაგრამ იმ ორმა ვერ შეამჩნია, რომ არც კი გაუღიმია კურანოსკეს. პირიქით, გულმართალი და კეთილი ტოძაემონი ალბათ დარწმუნებული იყო, რომ მისი ნაამბობი კურანოსკესაც გაართობდა. სხვაგვარად რომ ეფიქრა, ხომ არ ჩავიდოდა ქვემო სართულზე ჰოსოკავას ვასალი, ჰორიუტი დენდემონის მოსაყვანად, რომელიც ამ დღეს ზედამხედველობდა პატიმართ. «დენდემონს დავუძახებ», – ეს უთხრა ტიუძაემონს, ფარდა გადასწია და ქვემოთ ჩავიდა. და მალე კვლავინდებურად მომღიმარი და ხალისიანი დაბრუნდა აყლაყუდა დენდემონთან ერთად.

– გმადლობთ, რომ გაისარჯეთ და მოგვინახულეთ, – ღიმილით შეეგება ტიუძაიმონი. ალალი გულის კაცი იყო დენდემონი, ამიტომაც მასა და პატიმრებს შორის თავიდანვე გულითადი ურთიერთობა დამყარდა, თითქოს ძველი მეგობრები ყოფილიყვნენ.

– ტოძაემონმა მითხრა, უსათუოდ ამომყევიო. მეც ამოველ, თუმცა, ვატყობ, ხელი შეგიშალეთ.

დენდემონი ჩამოჯდა, ხშირი წარბები აქაჩა და კუნთები ისე აუთამაშდა ლოყებზე, თითქოს ახლა სიცილი წასკდებაო. თან ოთახშიმყოფთ ავლებდა მზერას. ახლა კი ყველა მიესალმა მას, წერილის მწერალიცა და წიგნის მკითხველიც. კურანოსკემ თავაზიანად დაუკრა თავი. ცოტა სასაცილო კი გამოუვიდა, რომ ჰარიბე იაჰეიმ, «ტაიჰეიკის» რომელიღაც ტომზე რომ თვლემდა, მოწიწებით დაჰხარა თავი და რულმორეულს სათვალე გადმოუვარდა. თვით ჰიძამა კიჰეიც გააცინა ამან, თეჯირისაკენ მიბრუნდა. სიცილს ძლივს იკავებდა.

– არც თქვენ გყვარებიათ მოხუცები, დენდემონ ბატონო, ისე იშვიათად გვეწვევით ხოლმე.

მისთვის უჩვეულო, წყნარი ხმით წარმოთქვა კურანოსკემ. ალბათ ჯერ კიდევ შერჩენოდა მკერდში წეღანდელი თბილი განცდა კმაყოფილებისა, თუმცა ოდნავ უგუნებოდ შექმნილიყო.

– როგორ გეკადრებათ! უბრალოდ, მოცლა არა მაქვს, ხან ვინ შემაჩერებს, ხან ვინა, ამბებს მაყოლებენ.

– აგერ ახლა თქვეს, საინტერესო ამბავი მოგიყოლიათ ქვევით, – ლაპარაკში ჩაერია ტიუძაიმონი.

– საინტერესო ამბავი? მაინც რომელი?

– აი ისა, ედოელმა მდაბიორებმა რომ მიბაძეს ჩვენს შურისგებას. ამას არ უამობდით ქვემოთ? – თქვა ტოძაემონმა და ღიმილით გადახედა დენდემონსა და კორანოსკეს.

– ჰო... ამას ამბობთ? მაინც რა უცნაურია ადამიანი! მდაბიორნი რომ მდაბიორნი არიან, ისინიც კი აღაფრთოვანა თქვენმა გმირობამ და პატრონისადმი ერთგულებაში მოგბაძეს. ღმერთმა ქნას და კეთილისმყოფელი გავლენა იქონიოს ამ ამბავმა ჩვენს გადაგვარებულ საზოგადოებაზე! სხვა არა იყოს რა, ბალანგებს რომ აღარ ეტანებიან, ესეც კარგი ნიშანია.

არ ესიამოვნა კურანოსკეს, ამგვარი მიმართულება რომ მიიღო საუბარმა, მაშინ განზრახ შთაგონებულ კილოზე და მდაბიური სიტყვის მოქცევით შეეცადა სხვა მხრივ წარემართა საუბარი.

– მადლობის მეტი რა გვეთქმის, პატრონისადმი ერთგულება რაღაი შეგვიქეთ. ისე, მე რომ მკითხოთ, ნამეტანი კი უნდა გვრცხვენოდეს, – კურანოსკემ თვალი მიმოავლო შეკრებით და განაგრძო. – რატომო, იკითხავთ? აი, რას გეტყვით: ბევრია სამურაო აკოს ტომში, აქ მხოლოდ დაბალი რანგისანი ვართ დატყვევებულნი. თავდაპირველად თუმცა გვეხმარებოდა თვით წინამძღოლი ტომისა ოკუნო სიოგენი, მაგრამ შუა გზაზე პირი გვიშალა და მოგვატოვა. აბა ვინ იფიქრებდა ამას? ჩვენ შორის იყვნენ სინდო გენსირო, კავამურა დემბეი, კომურა გენიემონი. ჰარა საემონზე წარჩინებულნი გახლავან ესენი. სწორედ ამ ხალხმა გადაიფიქრა განზრახული, როცა საქმე საქმეზე მიდგა. მათ შორის ჩემი ნათესავებიც ერივნენ. განა ეს ჩვენი სირცხვილი არაა?

კურანოკეს ამ სიტყვების შემდეგ ოთახში გამეფებული მხიარულება ერთბაშად განქარდა, ყველას სიდინჯე დაეუფლა ანაზდად. მაშინ ტოძაემონმა მუშტები შეკრა და რამდენჯერ დაიბაგუნა მუხლებზე.

– მართალია! აბა ტაკადა გომბეი კაცია? პირუტყვზე უარესი არაა...

წარბები აქაჩა და ჰორიბე იაჰეის გადახედა დასტურის მოლოდინში. გულფიცხმა იაჰეიმაც არ დააყოვნა:

– იმ დილით, რომ გავდიოდით, გავიფიქრე: ახლა რომ სადმე გადამეყაროს, პირში შეფურთხებას არ ვაკმარებ-მეთქი. გავიხედე და არ გამოგვეცხადა თავისი ურცხვი სიფათით! გვეუბნება: «აღსრულდა თქვენი ნატვრა. გიხაროდეთ!»

– ტაკადა კი ვიცოდი, ვინც იყო, – ახლა მასა კიუდაიუმ შეაწია სიტყვა, – მაგრამ ეს ოიამადა სეძაემონიც კაი შვილი ბრძანებულა.

ამის თქმა და მაშინვე მოჰყვნენ განდგომილთა ლანძღვა-თრევას ჰარა სოემონი და ონოდერა ძიუნაი. თვით მუდამ მდუმარე ჰაძამა კიჰეიც კი აკანტურებდა დასტურის ნიშნად ჭაღარა თავს.

– საკვირველია, მე და ჩემმა ღმერთმა, ერთ ტომში როგორ რიგდებოდით თქვენისთანა ერთგული ყმები და ის უღირსნი? ყველა მათ ლანძღავს, სამურაებზე რომ არაფერი ვთქვა, მდაბიორთაც კი ვერ მოუთმენიათ მათი სიმდაბლე, უჰ, ის

ძაღლიშვილები, ის მუხანათებიო! ოკობაიასი მოკუნოსკემ შარშამ სარშან ხარაკირი გაიკეთა, მერე ხმა გავარდა, ნათესავებიც მიჰყვნენო მას. იქნებ ეს მართალიც არ იყოს, მაგრამ რაღაი საქმე აქამდე მივიდა, სირცხვილს ვერ ასცდებიან. ახლა, როცა შურისგების შემთხვევები გახშირდა, რა იცი, არ გამოჩნდეს ვინმე და ერთიანად არ ამოჟუჟოს ეგ ხალხი იმ საბაბით, რომ სამართლიანობისადმი გმირული სამსახური ედოს ქალაქის ჩვეულებაა, თანაც თქვენც კარგა ხანია განწყრალი ხართ მათზე.

ამას ამბობდა გაცხარებული დენდემონი, თითქოს დატუსაღებული სამურაების ამბავი მისი სისხლხორცეული საქმე ყოფილიყოს. თითქოს ნანობდა კიდეც, რომ იმ განდგომილთა ამოწყვეტის უფლება არა ჰქონდა. ლანძღვის აზარტმა გაიტაცა ოისიდა ტუძაემონიც, ჰარა სოემონი, ჰაიამი ტოძაემონი, ჰორიბე იაჰეი. არავინ დატოვეს მოუხსენებლი უღირს ვასალებსა და ტომის უკუღმართ შვილებს შორის.

ამ აურზაურში ერთადერთი კაცი, ოისი კურანოსკე არ ჩარეულა. იგი უფრო და უფრო ეთიშებოდა საუბარს, მის მიერ წამოწყებულს. უფრო და უფრო იღრუბლებოდა, ხელები მაყალზე მიეფიცხებინა და ფიქრიან მზერას არ აშორებდა ღადარს.

არ ეგონა კურანოსკეს, რომ მის მიერ ჩამოგდებული სიტყვა ასეთგვარ საუბარს მოიტანდა, კიდევ უფრო მოულოდნელი რამ მოხდა: ახლა იქ მყოფნი თითქოსდა ყოფილი თანამზრახველების ღალატის საზღაურად უფრო და უფრო ადიდებდნენ თავიანთ ერთგულებას. ამის გაგონებაზე მის მკერდში მქროლ ნიავს გაზაფხულისას კვლავ მოაკლდა სითბო. მას ხომ იმისათვის არ გამოუთქვამს სინანული განდგომილთა მიმართ, რომ საუბარი საწინააღმდეგო მხრისკენ შეეტრიალებინათ! მას მართლაც აწუხებდა თანამზარხველთა ღალატი, მაგრამ მხოლოდ ეცოდებოდა ეს ორგული სამურაები, რომელნიც სიძულვილის ღირსნი იყვნენ მხოლოდ. კურანოსკეს არ ეუცხოებოდა ადამიანური მერყეობა და ცხოვრების ტრიალი, ამიტომაც ბუნებრივად უჩნდა ეს ღალატი. თუ აქ მოსატანია სიტყვა «გულწრფელობა», გულწრფელად მოიქცნენ სამწუხაროდ ის სამურაები. ამის გამო გულმოწყალედ უყურებდა მათ საქციელს კურანოსკე. მით უმეტეს ახლა, როცა შურისგება უკვე აღსრულებულიყო, ისინი მხოლოდ სინანულის ღიმილს თუ იწვევდნენ მისას. სხვანი ერთგულების რაინდებად გვიხსენიებენ, ვითომ რატომ უნდა ჩაითვალოს ისინი პირუტყვებად? დიდი გასნხვავება როდია ჩვენსა და მათ შორის. კურანოსკეს, რომელსაც წეღან არ ეპრიანებოდა ედოელ მდაბიორთა წამხედურობის გაგონება, ახლა დენდემონის მიერ გამოთქმულმა საზოგადოებრივმა აზრმა დაანახა, თუ როგორი გამოძახილი ჰპოვა ამ გავლენამ განდგომილებს შორის. ნაღველი ნაღველზე მოეძალა კურანოსკეს, მაგრამ წინ იყო საბოლოო დარტყმა.

დენდემონმა კურანოსკეს დუმილი მის თავდამდაბლობას მიაწერა და ია, ამ ხიგოელმა გაუთლელმა სამურაიმ, რომელიც ეთაყვანებოდა კურანოსკეს და ბუსიდოს ცოცხალ მაგალითად რაცხდა, თავისი თაყვანისცემის დასტურად ერთბაშად შეატრიალა საუბრის თემა და კურანოსკეს ერთგულებისა და თავდადების ქება-დიდებას მოჰყვა.

– ერთი ნავალი კაცისაგან გამიგონია, თურმე ჩინეთში ერთი სამურაი ისე ბეჯითად ზვერავდა თავისი პატრონის მტერს, რომ მუგუზალიც კი გადაუყლაპავს დასამუნჯებლად. მთელი ამ ხნის განმავლობაში თავისი სურვილის წინააღმდეგ, მთელი ამ ხნის განმავლობაში თავისი სურვილის წინააღმდეგ, მტრების თვალის ასახვევად, თავაშვებულ ცხოვრებას ეწეოდა?

– ამგვარი შესავალის შემდეგ დენდემონმა სათითაოდ გაიხსენა ყველაფერი, რასაც ჰყვებოდნენ ერთი წლის წინათ კურანოსკეზე, როცა იგი წრეგადასულ

ღრეობებს მართავდა. მერე რა ძნელი იყო კურანოსკესათვის თავის მოგიჟიანება. ის დაუსრულებელი სეირნობანი ტაკაოსა და ატაგოს წითელი ნეკერჩხლებისაკენ; მერე რა მტანჯველი იყო კურანოსკესათვის, რომელიც შურისგების გულისათვის თავს არ იზოგავდა, ღამეული ქეიფები სიმაბარასა და გიონში ალუბლების დღესასწაულზე!

– გამიგონია, ასეთი სიმღერა დადიოდა იმხანად კიოტოში: «ოისი განა კლდე ყოფილა, ქვასავით მყარი არ ყოფილა», ოისი ფურცელივით რომ გაეცურებინა ხალხი, ამას წინათ თვით ამანო იაძაემონმაც კი შეაქო იგი; აი, მესმის ჭეშმარიტი გმირობაო. მართლაც ასეა.

– რას ამბობთ! ეს რა სალაპარაკოა! – ნაძალადევად გაეპასუხა კურანოსკე.

მისმა თავდაჭერილმა პასუხმა, როგორც ჩანს, არ დააკმაყოფილა გულუბრყვილო დენდემონი და იგი კიდევ უფრო გაიტაცა ტყვე სამურაის ხოტბის ჟინმა. მან ზურგი შეაქცია კურანოსკეს და ახლა ონოდერა ძიუნაის მიუბრუნდა, რომელთანაც ერთ დროს კიოტოში მსახურობდა, და უფრო მეტი სიცხადით იწყო აღტაცების გამოხატვა. ძიუნაი გამოცდილი კაცი იყო და დენდემონის ყმაწვილური სიცხადე სასაცილოდ და ამაღელვებლადაც უჩნდა. მანაც მხარი აუბა დენდემონს და დაწვრილებით უამბო, როგორ მიიპარებოდა ხოლმე ბერად გადაცმული კურანოსკე იუგირისთან, მასუიელ მეძავ ქალთან, რათა მტრისაგან მოგზავნილი საისაკუ მოეღორებინა.

კურანოსკემ, ამ დარბაისელმა კაცმა, სალაღობო სიმღერაშიც კი შეთხზა. მთელ ედოს მოედო ეს სიმღერა, ყველა საროსკიპოში მღეროდნენ მას. მღეროდნენ, როგორ მიბანცალებდა შავ ანაფორაში გადაცმული, მთვრალი კურანოსკე ალუბლის ყვავილებით მოფენილ გიონის შეკებში. არ მიკვირს, რატომ განითქვა ეს სიმღერა და მასთან ერთად კურანოსკეს გაუთავებელი ღრეობები. იუგირისა და უკიხასის, ყველა სახელგანთქმულ როსკიპს, ვინც კი სიმაბარასა და სიუმოკუ-მატიში იყო, დიდ ბედნიერებად მიაჩნდა მისი სტუმრობა.

ნაღვლიანად ეწვეთებოდა კურანოსკეს ძიუმაის ნაამბობი, თითქოს სიძულვილით ჰყვებიანო ამას. უნებურად ამიტოვტივდნენ მის ხსოვნაში ის ძველი განცდები, რაღაც უცნაურად კაშკაშა, ფერადოვანი მოგონებები. კვლავ აღდგა მის გონებაში შუქი დიდი სანთლისა, კვლავ ეყნოსა ტკბილსურნელოვანი ზეთის სურნელი, კვლავ მოესმა მის ყურთასემნას სიამისენის საამური ჰანგები. თვით სიტყვებიც კი იმ სიმღერისა მოაგონდა, ძიუნაიმ რომ გაიხსენა წეღან: «ოისი განა კლდე ყოფილა, ქვასავით მყარი არ ყოფილა, ოისი ფურცელივით მჩატე ყოფილა». სიმღერა იგი მის სულში აღვიძებდა იუგირისა და უკიხასის მომხიბლავ სახეებს. აგონდებოდა, უყოყმანოდ რომ მინებდა იმ თავაშვებულ ცხოვრებას და განცხრომაში მყოფს რომ გადაავიწყებდა ხოლმე შურისგების საქმე. საკუთარ თავსაც ატყუებდა მაშინ კურანოსკე, ამას მაშინაც გრძნობდა კურანოსკე და ახლა როგორღა უაროფდა. თუმცა ადამიანის ბუნებაში ღრმად ჩახედულ სამურაის არც კი უფიქრია, უზნეობად ჩაეთვალა თავისი საქციელი. ამის გამო არ სიამოვნებდა, ქება-დიდებას რომ ასხამდნენ, რაკი ეგონათ, რომ ეს წრეგადასული ქეიფობანი მხოლოდ და მხოლოდ ერთგულების ვალის აღსრულებას ემსახურებოდა. არ სიამოვნებდა და თავს დამნაშავედ გრძნობდა.

განა გასაკვირი იყო, რომ კურანოსკე კიდევ უფრო დანაღვლიანდა, როცა თავისი მაშინდელი მოგიჟიანებისა და ვნებაღა ღელვის ქება გაიგონა? სწორედ ახლა მთელი სიცხადით იგრძნო, როგორ განქარდა მის მკერდში გაზაფხულის სითბოს უკანასკნელი ნაშთი, მხოლოდ წყენაღა შერჩა საყოველთაო გაუგებრობისა და საკუთარი უგუნურების გამო, დიახ, საკუთარი უგუნურებისა, რომ იმთავითვე ვერ

გაითვალისწინა მომავალი გაუგებრობა. ამ განცდის ცივი ჩრდილი უფრო და უფრო ეპარებოდა მის სულს. ახლა ცხადად წარმოიდგინა, რომ მისი გმირობისა და მისთა მეგობართა ამბავი. ამგვარი გაუმართლებელი დიდებით გადასწვდებოდა მომავალ თაობებს. თვალწინ დაიდგა ეს უსიამო სინამდვილე, ხელები ჩანავლებულ მაყალს მიუფიცხა და ნაღვლიანად ამოიოხრა. თვალს ვერ უსწორებდა დენდემონის მზერას.

მცირე ხნის შემდეგ ოისი კურანოკემ დრო მოიხელთა და გარეთ გავიდა. მიეყდრო სვეტს გარე დერეფნისას და სიამაყით გაჰხედა ქლიავის ხეს, ძველი ბაღის ხავსსა და ლოდებს შორის რომ აყვავებულიყო. მზე დასალიერისკენ იწურებოდა და ბამბუკის ჭალის წიაღ დაისის მწუხრი მოიპარებოდა. სიოძის იქით კი კვლავ გაისმა გახარებული საუბრის ხმა. ამ ხმების გაგონებაზე კიდევ მოეძალა მწუხარება კურანოსკეს. ქლიავის მსუბუქ სურნელებასთან ერთად მთელი მისი არსება სევდამ მოიცვა, გამუთქმელმა სევდამ, ნელინელ რომ აღწევდა გაყინული გულის სიღრმემდე.

შეურხევლად იდგა კურანოსკე და მიშტერებოდა მწუხრის იისფერ ცაზე ჩახატულ ქლიავის მკვრივსა და ცივ ყვავილებს.

როგორ განეშორა თავი ტანს

დასაწყისი

ხე სიაო-ერს ხმალი გავარდა ხელიდან, რაღაც ჩაერჭო ყრუ ხმაურით კისერში და წამსვე იგიც ანგარიშმიუცემლად ჩაეჭიდა ცხენის ფაფარს. მეომარი უნაგირს გადაეკიდა თუ არა, მერანმა ხმამაღლა დაიჭიხვინა (ეტყობა, ისიც დაჭრილი იყო), კისერი წაიწვდინა, ერთმანეთზე აჩხორილ გვამებს ნახტომებით გადაევლო და თავი მისცა უკიდეგანო ველებს, სად კაცის სიმაღლე გატყევებული გაოლიანი აზრდილიყო. ტყვია დაადევნეს მხედარს, მაგრამ სიზმარეული დაძახილივით მოესმა თოფის გასროლის ხმა ხე სიაო-ერს.

იტალღებოდა შმაგად მიმქროლავ მერნის მიერ თელილი გაოლიანი. ხან მეორე მხრიდან ეტყლაშუნებოდნენ ალერდის ღერები ცხენოსნის მაზარას, ხანაც ნაწნავს მისწვდებოდნენ, კისრიდან ამოჩქეფილი შავი სისხლით აფორაჯებდნენ მის სხეულს. გრძნობდა მძიმედ დაკოდილი, ფარსაგი რამ სჭირდა. «ყელი გამომჭრეს მაგ ძაღლთაპირებმა! გამომჭრეს ყელი!» – ხმიანობდა მის დაბინდულ გონებაში ფიქრი, და უსაზმნოდ სცემდა ქუსლებს ცხენის გაოფლილ ფერდებს.

მოულოდნელად მოხდა ყოველივე. ჩინელ მსტოვართა რაზმი, რომელსაც ხე სიაო-ერი ახლდა, ბანაკიდან მდინარით გამიჯნულ დასახლებას ჩხრეკდა. სად იყო, სად არა, აღმომავალი მზის ქვეყნის ცხენოსანი პატრული გამოტყვრა. ისე უეცარი იყო ეს შეხვედრა, ვერც ერთმა მხარემ ვერ მოასწრო შაშხანების გადმოღება. ჩინელებმა, მოლანდეს თუ არა წითელქობიანი ქუდები და მუნდირები, ხმლები იშიშვლეს, ქოფაკებივით დაკრიჭეს კბილები და ეკვეთნენ დუშმანს. ვისღა ახსოვდა სიკვდილი. ერთი აზრი უტრიალებდა ყოველ მათგანს – მოესპო მტერი. ამიტომაც მოაბრუნეს მყის ცხენები და შმაგად შეუტიეს იაპონელ მხედრებს. მტერიც იგივე გრძნობებს მოეცვა. ხე სიაო-ერისა და მისი ამხანაგების მარჯვნივ თუ მარცხნივ იმავ წამს ერთი მეორის მიყოლებით აილანდა სახეები, თოთქოსდა სარკეში არეკლილი ჩინელთა დაკრეჭილ კბილებიანი გამოსახულებები, და ამასთან ერთად იელვა ხმლებმაც. მერე გაქრა დროის შეგრძნება. ხე სიაო-ერს საოცრად ცხადლივ დაახსომდა, ქარიშხლისაგან

შეძრულივით რომ ირხეოდა გაოლიანის ტევრი. აყელყელავებული ბალახის მოქანავე თავთავებს ზემოთ კი ეკიდა ბრინჯაოსფერი მზე. ვერასგზით მოეგონებია, რამდენ ხანს გასტანა შეტაკებამ. ბრძოლის დროს იგი დამთხვეულივით სცემა ყიჟინას, ალალბედზე იქნევდა ხმალს. თვალი ჰკიდა მეყსეულად, პირი ორლესულისა წითლად რომ შეღება სისხლმა, არც არაფრად ჩაუგდია, ოღონდ ეს იყო, მახვილის ტარი გაალტო ოფლმა. სასა გაუშრა მხედარს, ენას ვეღარ აბრუნებდა. სწორედ ამ დროს მისი ცხენის წინ საიდანღაც ამოყვინთა იაპონელი მეომრის სახემ. თვალები ლამის ბუდიდან ამოსცვენოდა, პირი დაეფჩინა, შუაზე გაჩეხილი ქუდიდან ჩანდა პირწმინდად გადაპარსული თავი. ხე სიაო-ერმა მთელი ძალით დაჰკრა მახვილი. მაგრამ არც მტრის ქუდს მოხვედრია იგი, არც თავს. ჰაერშივე შეეჯახა იაპონელის იარაღს, ირგვლივ ამტყდარ ჯგრიალშიც კი მკაფიოდ და საზარლად დაიჟღრიალეს ხმლებმა და მორკინალთა ნესტოებს ეცა ალესილი ფოლადის ძელგი სუნი. მერე ჩინელის თავზე აღიმართა მზეზე მოელვარე ხმლის პირი, წრე მოავლო და მაშინ იგრძნო ხე სიაო ერმა, ყინულოვანი რამ ყრუ ხმაურით ჩაერჭო კისერში.

მიაქანებდა ბედაური ტკივილისაგან გაოგნებულ მეომარს გაოლიანით მოფარულ უკიდეგანო ველზე. მიწყდა კაცთა გნიასი, ცხენთა ჭიხვინი და ერთმანეთს შეხლილ მახვილთა ჯახანიც. მიჩუმათდა ყველაფერი. გმინვა სიკვდილის შიშით გასენილი, ცხენის ზურგზე გაკრული ხე სიაო-ერი. მზეს მისჩერებოდა, ისევე რომ ნათობდა, როგორც იაპონიაში. არა და არ სურდა განშორება წუთისოფელთან. ბოღმით აღვსილიყო მათ მიმართ, ვისი ხელიც ერია ამ საქმეში. საკუთარ თავზეც მოსდიოდა ჯავრი. ერთმანეთს მისჯროდა ეს გრძნობები. ხან ერთი ჩეუჩნდებოდა, ხან მეორე და აწვალებდა გაუთავებლივ. ასეთი განცდებით გათანგულს სწადდა ებღავლა ხაფი ხმით, ვკვდები, სული მხდებაო! იაპონელი ჯარისკაცები სურდა ელანძღა, ანდა დედ-მამა მოეხმო საშველად, მაგრამ დაჭრილს იმდენად გასცლოდა ძალა, უაზრო ხავილიღა ამოსდიოდა პირიდან. «ვაჰ, დედასა, ჯერ რძე არ შემშრობია პირზე და რა დავაშავე ნეტავ ისეთი, აგრე ძაღლურად რომ ვკვდები. წყეულიმც იყოს ჩემი მკვლელი იაპონელი, ის ოცეულის მეთაურიც, ვინაც მზვერავად განმაწესა, წყალს წაუღია იაპონიისა და ჩინეთის ჩხუბიც. რა მესაქმებოდა ამა ყოველთან. აფსუს, რის გამო ვტოვებ მზის გულს. ახია ჩემზე! ბრბოსა და დრო-ჟამის დუდუკზე ვცეკვავდი. განა ბრიყვი არა ვარ და რეგვენი?! გულ-ღვიძლს უსერავდა დარდი.

ცას წვდებოდა ხე სიაო-ერიგ გმინვა. ცხენი მიაქროლებდა ფაფარში ჩაფრენილ მხედარს. დროდადრო მერნის თქარათქური წამოაფრენდა ხოლმე მწყრის ჩოჩრებს, მიგელავდა დუჟმორეული ცხენი, არად უჩნდა მხედარი, ძლივს რომ იმაგრებდა მის ზურგზე თავს. ამ სრბოლას საზღვარი აღარ დაედებოდა ალბათ, მაგრამ მალე ველი ჩათავდა, ცხენ-მხედარი დამრეც ფერდობზე ჩაეშვა და მღვრიე მდინარეს გაუსწორდა. განგებამ ტირიფნარი დაუხედრა, სადაც ჩამოცვენილი ყვითელი ფოთლები აზვინულიყო.

«ავაჰმეო», შესძახა და წყლისპირა ლაფში ჩაენარცხა.

ცხენიდან გადმოფრენილს რატომღაც საკუთარი სახლის სამზადში ღადარზე შედგმული კარდალი წარმოესახა, ლომფერი ალის ენები დალანდა. «ჰეი, ჰეი, გუზგუზებს ცეცხლი», – გაიფიქრა და დაკარგა გონი.

გაგრძელება

ეგდო ამ უკაცრიელ ალაგას, სისხლითა და ქვიშით მოსვრილი. ტკივილს ახლა სრულიად ვეღარ გრძნობდა. ცნობა კი წაერთვა, მაგრამ რამ შნაგანი მზერით ხედავდა

ტირიფების მოალერსე მაღალსა და ლურჯ ზესკნელს. აროდეს ენახა აგრე უსაშველოდ შორეული, ღრმა და ნაზურმუხტევი ცის გუმბათი, რომელზეც დაჩნდებოდნენ შედედებული ქაფის მსგავსი ღრუბლები და უმალ უჩუმრად გადაქრებოდნენ, თითქოსდა გახვრეტილნი ტირიფის მოქანავე ტოტების მიერ.

მერე და მერე ნაირგვარმა საგნებმა ჩრდილებივით იწყეს რიალი. გამოკრთა ზმანება დედისეული წვირიანი კაბისა, რომლის კალთას ვინ მოთვლის, რამდენგზის ჩაბღაუჭებია და დაუნამავს სიხარულისა და წუხილის ცრემლით. ახლა კი, როს უნებურად წაეპოტინა, ხელი ვეღარ შეავლო. დოლბანდივით დათხელდა სამოსი. ვითარცა ქარში, ისე მოჩანდა ქსოვლიში ღრუბელთა ბოლქვები. მერე ის იყო გამოცურდნენ მშობლიურ სახლს უკან გადაჭიმული, ხვატისაგან გარუჯული სესამის მინდვრები. თავის თავს ეძებდა ამ ველებზე ხე სიაო-ერი და ძმებს თვისას, მაგრამ ძეხორციელი არ ჩანდა არსად. მზის სხივი ლიცლიცებდა მარტოღა ალაგ-ალაგ მომჭკნარ, ძირს დაცვივნულ ფოთლებსა და ყვავილებზე, ირიბად რომ გადაჭრეს ჰაერი და ისე გაქრნენ, გეგონებოდათ, ვიღაც უჩინარის ხელმა გახვეტაო.

შემდეგ ცის ფონზე უცნაური არსება თუ საგანი აიგრიხა. დააკვირდა ხე სიაო-ერი და «დრაკონის ფარანი» შეიცნო. სწორედ იმგვარი, მისი ქვეყნის ადათისამებრ, 15 იანვარს, ღამით რომ დაატარებდნენ ხოლმე ქუჩებში. ხუთი თუ ექვსი კენი იქნებოდა სიგრძით. ბამბუკის ღეროს წითლად ნაფერადები ქაღალდი ჰქონდა შემოკრული, ქანაობდა ცა-მყარზე თითქოსდა მიკერებული ფარანი. ამ ნათელ დღეს რატომღაც ანთებული სანთელი კიაფობდა მასში. ცოცხალი გველეშაპი გეგონებოდათ ეს ფარანი, ისე აცნაცუნებდა გრძელ ულვაშებს. ნება-ნება უგანა ურჩხულმა, ჩქამიც თვალსა და ხელს შუა გაქრა.

ამჯერად ხე სიაო-ერის სატრფოს ჩამოქნილი ფეხები აიხატა ცის კაბადონზე. სან სუნსაც არ აღემატენოდა ტერფების სიგრძე. ჩინეთში ხომ დიდ პატივშია მოხდენილი ფეხი დიაცისა და გოგონებს პატარაობიდანვე საკრავს ახვევდნენ ფეხზე. სალუქ თითებზე ლამაზად იკვეთებოდა თეთრი ფრჩხილები. დაკოდილის სულში მსუბუქი სევდა აღიძრა გარდასულ დროთა გამო. ძილში რომ მწერი გიკბენს და ვერ გაგიგია, კაცს რა გაწუხებს, აგრე ბუნდოვანი. კვლავ იხილავს, ნეტარძ, ნანდაურს?! მერედა როგორ? ცხრა მთას იქით იმყოფებოდა ახლა მისი მიჯნური.

ჩამოქნილი წვივები თანდათან წარიშალა, ღრუბელთა ჩრდილებს მიეფარა და მაშინ ხე სიაო-ერის გულგვამიდან ამოინთხა სევდა-ნაღველი. უჩუმრად გაწოლილიყო მის ზემოთ ქლიავისფერი ცა, ქვემოთ კი, სადაც ხალხი თავის გატანჯულ წუთისოფელს მიათრევდა, ქროდა მსუბუქი ნიავქარი. ხე სიაო-ერმა ამოიოხრა. ასეთ დარდს ჯერაც არ გაესენა მისი გული. მერე კვლავ იძალა ზმანებებმა. ელვის უსწრაფესად გადიქროლა წითელქობიანი ქუდებით მორთულმა იაპონელ ცხენოსანთა რაზმმა და ასევე სწრაფად გაუჩინარდა.

კაეშანმა გათანგა ხე სიაო-ერი. «ვინ უწყის, იქნებ მაგათაც მაჯლაჯუნა აწევთ გულზე, ნეტავ აჩრდილნი არ იყოთ, ერთმანეთს ვანუგეშებდით, მაგრამ რაღა დროს, აწ ყოველივე გვიანი არის». კურცხალი მოადგა თვალზე, ამაზრზენი ეჩვენა მთელი თავისი ადრინდელი ცხოვრება. მზად იყო დაეჩოქა და პატიება ეთხოვა და თავადაც შეენდო ყველასთვის.

თუ გადავრჩი, აუცილებლად გამოვისყიდი ცოდვებსო, სლუკუნებდა თავისთვის, უსაზღვროდ ღრმა და მელნისფერი ცა კი გოჯიგოჯ მოიწევდა დაბლა, და ამ ნალურჯევ ზღვა-ოკეანეში აქა-იქ კრთოდნენ იგი ვარსკვლავნი, დღისითაც რომ ნათობდნენ ხოლმე. ცოტაც და გადაქრა მორიალე აჩრდილთა ხსენებაც. ხე სიაო-ერმა

მთრთოლვარე ბაგეებიდან ერთხელ კიდევ ამოუშვა ოხვრა და მძიმედ დახუჭა თვალები.

დასასრული

ჩინეთისა და იაპონიის დაშოშმინება-დაზავების შემდგომ გავიდა წელი. ერთხელ, ადრიან გაზაფხულზე, იაპონიის საელჩოს მისაღები ოთახის მაგიდას უსხდნენ სამხედრო ატაშე მაიორი კიმურა და იაპონიიდან ახლადდაბრუნებული სოფლის მეურნეობისა და ვაჭრობის ინჟინერი, მეცნიერებათა კანდიდატი იამაკავა. ყავას შეექცეოდნენ, თამბაქოს აბოლებდნენ და დარბაისლურად მასლაათობდნენ. მართალია გაზაფხული იდგა, მაგრამ ბუხარში მაინც ენთო ცეცხლი. ოთახი ისე იყო გახურებული, მოსაუბრეთ ოფლით ენამებოდათ პირისახე. მაგიდაზე შემოდგმულ, ქოთანში ჩარგულ, მეწამული ფერის ჯუჯა ქლიავიდან დროდადრო დიოდა ნამდვილიჩინური სურნელი. ერთხანს დედოფალ სითაიჰოუზე ისაუბრეს, ჩინეთ-იაპონიის ომიც მოიგონეს. უეცრივ მაიორი კიმურა ადგა, თითქოს რაღაც აზრმა გაუელვაო, გაზეთ «შენჯოუ ჯიბაოს» შეკვრას დასწვდა, თაროდან მაგიდაზე გადმოიტანა და იამაკავას მზერით მიანიშნა წასაკითხი ადგილი. ინჟინერმა ცნობისმოყვარეობით ჩახედა ფურცელს.

«ამა და ამ ქუჩაზე მდებარე სადალაქოს მფლობელს, ვინმე ხე სიაო-ერს, – იტყობინებოდა გაზეთი, – არაერთხელ გამოუჩენია სიმამაცე ჩინეთ-იაპონიის ომში. ჯარიდან დაბრუნების შემდეგ კი გადაყვა ქალებსა და ღვინოს. ამა და ამ დღეს იგი რესტორანში სვამდა ნაცნობთან ერთად. ისინი წალაპარაკდნენ. მოხდა ჩხუბი. ხე სიაო-ერი კისერში დაჭრეს და იქვე გათავდა. უცნაურია ის, რომ ჩხუბის დროს მოკლულს იარაღი არ შეხებია. იგი არც არავის უხმარია. ხე სიაო-ერის გაეხსნა ომისდროინდელი ნაჭრილობევი. დამსწრეთა გადმოცემით, როცა ის შეხლა-შემოხლის დროს დაეცა და მაგიდა გადააბრუნა, თავი უეცრივ მოწყდა სხეულს და სისხლით მოთხვრილი გაგორდა იატაკზე. ხელისუფალთ ეჭვები აღეძრათ მაინც და გამალებით ეძებდნენ დამნაშავეს. გასაგებია მათი საქციელი, მაგრამ თუკი ლიაო ჯაი თავის «უჩვეულო ამბებში» აგვიწერს მსგავს შემთხვევებს, რად არ უნდა ვირწმუნოთ, რომ ხე სიაო-ერსაც...» და ასე შემდგომ.

– რას ნიშნავს ეს? – გაოცდა ინჟინერი.

მაიორმა კიმურამ თამბაქოს ბოლო გამოუშვა პირიდან და მოწყალედ გაიღიმა.

– მართლაც რომ საკვირველი ამბავია! ასეთი რამ მხოლოდ ჩინეთში თუ მოხდება.

– განა შესაძლებელია ეს საერთოდ სადმე მოხდეს?

ინჟინერმა იამაკავამ ღიმილით ჩაფერფლა პაპიროსი საფერფლეში.

მაიორი შეყოვნდა და მერე წარმთქვა:

– საქმე ის არის, რომ მე ვიცნობდი კიდეც მაგ ხე სიაო-ერს.

– ო, იცნობდით კიდეც? გახსოვდეთ, რომ ბოლოს და ბოლოს ატაშე ბრძანდებით და არ გეკადრებათ გაზეთის რეპორტიორებისდაგვარად ზღაპრების შეთხზვა.

– ჰმ, ზღაპრებიო... როცა მე დამჭრეს, სწორედ ეს პიროვნება იწვა ჩემთან ერთად საველე ლაზარეთში. მაშინ ჩინურსა ვსწავლობდი და პრაქტიკისათვის რამდენჯერმე გავესაუბრე. გაზეთში ხომ წერია, რომ იგი კისერში იყო დაჭრილი, ჰოდა, ათი შესააძლებლობიდან ცხრა არის იმის დასტური, რომ სწორედ ეგ კაცი შემხვდა ლაზარეთში.

– საოცარია, საოცარია, თუ გაზეთს დავუჯერებთ, ეგ ხე-სიაო-ერი დიდი ლოთი-შფოთი ვინმე ყოფილა. კაცმა რომ თქვას, ასეთი კაცის სიკვდილი დასანანი არც არის. თუ მოკვდა, მით უკეთესი მისთვის და ყველასათვის.

– ეგ მერე, მაშინ კი ეს იყო ერთი ალალი, ჩუმი, კარგი კაცი, გამორჩეული ტყვეთა შორის. ამიტომაც განსაკუთრებით უყვარდათ ექიმებს და გულითადად მკურნალობდნენ კიდეც. საინტერესო ამბებს ყვებოდა თავის თავზე. ახლაც მახსოვს მისი მონათხრობი, როგორ ჩავარდა ცხენიდან მდინარისპირა ლაფში, როგორ გასცქეროდა ტირიფნარიდან ზეცას და ეზმანებოდა დედის კაბა, ქალის ფეხები და აყვავებული სესამის მინდვრებიი.

მაიორმა კიმურამ პაპიროსი ჩააქრო, ტუჩებთან ყავის ფინჯანი მიიტანა, ჯუჯა ქლიავს გახედა და თითქოს თავისთვის ჩაილაპარაკა: ასე ამბობდა, სწორედ მაშინ შემზარდა მთელი ადრინდელი ცხოვრებაო.

– ჰო, მაგრამ როგორც კი დამთავრდა ომი, მაშინვე ქეიფს მიჰყო ხომ ხელი? არა, ადამიანი ჩალის ფასადაც არ ღირს!

ინჟინერი იამაკავა სკამის ზურგზე გადაესვენა, ფეხები გაწვართა და იქედნური ღიმილით თამბაქოს კვამლი ჭერისაკენ გაუშვა.

– თქვენ ამბობთ, ადამიანი ცალის ფასადაც არ ღირსო? ალბათ გგონიათ, ხე სიაო-ერი თავს იკატუნებდა, ვითაოდაც მამა აბრამის ბატკანი იყო?

– სწორედაც.

– მე კი აგრე არ ვფიქრობ. იგი არა და არ თვალთმაქობდა. ასე გრძნობდა იმ წამს, როცა, გაზეთის გამოთქმა რომ ვიხმაროთ, მისი თავი განეშორა ტანს. ასე გრძნობდა ჩხუბის დროსაც, როცა ის მაგიდას დააჯახეს და ძირს დასცეს. მაშინ გაეხსნა ალბათ ძველი ჭრილობა და გრძელნაწნავიანი თავიც მყის გაგორდა იატაკზე. დედის კაბამ, ქალის ფეხებმა და სესამის აყვავებულმა ველებმაც, ომის დროს რომ ელანდებოდა, ახლაც ბუნდოვნად გაიარეს მის თვალწინ. მართალია, ამჯერად ჭერი ფარავდა ცარგვალს, მაგრამ ის მაინც ხედავდა ვის ლაჟვარდს. და იმ დროს კვლავ მთელი სიმწარით იგრძნო თავისი საძაგელი წარსული. გვიანღა იყო. ადრე იაპონელმა სანიტრებმა შეამჩნიეს და გონდაკარგული თან წაიყვანეს, ახლა კი მისი თანამეინახე დაუზაოგავად სცემდა მუშტებითა და წიხლებით. და სინანულით შეპყრობილმა ხე სიაო-ერმა სული განუტევა.

ინჟინერმა იამაკავამ მხრები აიჩეჩა და გაიცინა:

– დიდი მეოცნებე ჩანხართ. მაშ, რითღა აიხსნება, რომ ასეთი განცდების მერე გალოთდა?

– ეს იმიტომ, რომ ადამიანის ფასი მართლაც გროშია, ოღონდ სრულიად სხვა აზრით. ყოველმა ჩვენგანმა უნდა იცოდეს, რომ ჩალის ფასადაც არ ღირს. მხოლოდ ის არის მეტნაკლებად ღირსეული, ვინც უწყის ეს ჭეშმარიტება. თორემ ერთ მშვენიერ დღეს, შესაძლოა, სწორედ ისე წავაგოთ თავი, როგორც ხე სიაო-ერმა... დიახაც, ამ აზრით უნდა ვკითხულობდეთ გაზეთებს.

ესა თქვა მაიორმა კიმურამ, ერთვარად დამოზღვრითი კილო დაატანა ყოველ სიტყვას, გაიღიმა და ახალი პაპიროსი გაიწყო.

იანვარი, 1918წ.

ჯოჯოხეთის სურათები

მისი ბრწყინავლება ხორიკავას მსგავსი ადამიანი არც დღემდე არსებობდა სადმე და ალბათ აღარც გაჩნდება ამ ქვეყანაზე. ხმები დადიოდა, თითქოს ხორიკავას დაბადებისას მისი ფრიად პატივცემული დედის სასთუმალთან წმინდა დაიიტოკუ გამოცხადებულა. ასე თუ ისე, როგორც ამბობენ, იგი დაბადებიდანვე განსხვავდებოდა ჩვეულებრივი ადამიანებისგან. ამიტომაც ყოველთვის გვაოცებდა მისი სურვილები თუ საქმეები. მარტო მისი სასახლის ნახვა რად ღირს, მდინარე ხორიკავას ნაპირზე რომ დგას. დიდებულია, არა? ამ სასახლეში ისეთ სასწაულებს იხილავს კაცის თვალი, რომ ჩვენი უბირი გონება ვერც წარმოიდგენს. მის ბრწყინვალებაზე ხალხი რას არ ლაპარაკობს: ზოგიერთი მას იმპერატორებს ში ხუან-დის და იან-დისაც კი ადარებს, მაგრამ ეს იმასა ჰგავს, ანდაზა რომ ამბობს, ბრმა ხელის ფათურით აფასებდა სპილოსო. უნდა ითქვას, რომ მისი ბრწყინვალება მხოლოდ საკუთარ თავსა და დიდებაზე როდი ფიქრობდა. არა, მას შეეძლო მდაბალთა და უპოვართა გულისნადებიც შეტყო. იგი, როგორც იტყვიან, მთელი სამყაროს სიხარულსა და გაჭირვებას იზიარებდა. დიახ, ასეთი სულდიდი ადამიანი გახლდათ მისი ბრწყინვალება.

სწორედ ამიტომ იყო, რომ მაშინაც კი, როცა იგი ნიოძეს სასახლეში მოხვდა ავსულთა თარეშის ჟამს, არაფერი მოსწვევია. პირიქით, თვით სადაიძინა ტორუს სულიც კი, რომელიც როგორც ამბობენ, ღამღამობით გამოჩნდებოდა ხოლმე კახარაინის სასახლეში, აღმოსავლეთის მესამე ქუჩაზე, იმ სასახლეში, სიოგამასა და მიტინოკუს ხედების გამოსახულებებით რომაა განთქმული, დიახ, თვითონ ეს მოჩვენებაც კი გაქრა, მისმა ბრწყინვალებამ ერთი რომ შეუყვირა. აი, როგორი ძლევამოსილი ადამიანი იყო იგი. ასე რომ, არცაა გასაკვირი, თუკი მთელს დედაქალაქში დიდი თუ პატარა, კაცი თუ ქალი, როგორც კი სიტყვა მის ბრწყინვალებაზე ჩამოვარდებოდა, ისე ლაპარაკობდა მასზე, თითქოს ხორცშესხმული ბუდა ყოფილიყოს. ხმაც კი გავრცელდა, რომ ერთხელ, როცა სასახლეში გამართული ქლიავის ყვავილთა დღესასწაულიდან დაბრუნებისას მისი ბრწყინვალების ეტლში შებმული ხარები გახელდნენ და ვიღაც მოხუცი გადათელეს, მოხუცმა ხელები აღაპყრო და მადლი აღავლინა იმის გამო, რომ მისი ბრწყინვალების ხარებმა გადაუარეს.

აი, რა ამბები ტრიალებდა, და ამიტომაც მომავალში ბევრი რამის მოყოლა იქნება შესაძლებელი მისი ბრწყინვალის ქველ საქმეებზე, თუ როგორ უძღვნა მან სტუმრებს ქეიფის დროს ოცდაათი თეთრი ბედაური, ნაგარას ხიდის მშენებლობისას როგორ გაიმეტა ბურჯში ჩასატანებლად თავისი უსაყვარლესი ყრმა, როგორ უბრძანა ჩინელ ბერს, დახელოვებულ მკურნალს, მისთვის მუწუკი გაეჭრა ბარძაყზე... ყველაფრის ცალ-ცალკე ჩამოთვლა ძალიან შორს წაგვიყვანს, მაგრამ ამ უამრავი მონათხრობიდან ყველაზე საშინელი და შემზარავი ალბათ მაინც ჯოჯოხეთის სურათებით თეჯირის მოხატვის ამბავი იქნება. ეს მოხატული თეჯირი დღესაც სასახლის უძვირფასესი სამკაულია. და ამ სურათის შექმნისას დატრიალებულმა უბედურებამ მისი ბრწყინვალებაც კი შეაძრწუნა, მისი ბრწყინვალება, რომლის წონასწორობიდან გამოყვანა ამქვეყნად არაფერს შეეძლო. ჩვენ, მისი მსახურნი, ნანახით შეძრწუნებულნი, კინაღამ სიცოცხლეს გამოვეთხოვეთ, მაგრამ ამაზე ლაპარაკიც არ ღირს! მეც კი, მის ბრწყინვალებას ოცდაათი წელი რომ ვემსახურებოდი, მსგავს საშინელებას არასოდეს შევსწრებივარ.

მაგრამ სანამ ამ ამბავს გაუწყებდეთ, მანამდე ოსტატ-მხატვარ ესიხიდეზე მოგითხრობთ, რომელმაც ეს თიჯირი მოხატა ჯოჯოხეთის სატანჯველთა სურათებით.

ესიხიდე... ალბათ დღესაც შეხვდებით ადამიანებს, რომელთაც ესიხიდე ახსოვთ. იგი ისეთი სახელგანთქმული მხატვარი იყო, რომ იმ დროს მას ფუნჯით ძნელად თუ გაეჯიბრებოდა ვინმე. მაშინ ესიხიდე ორმოცდაათს იქნებოდა მიღწეული. შეხედავდით და ერთი დაბალი, დალეული, გაძვალტყავებული მოხუცი შეგრჩენოდათ ხელში. სასახლეში, მის ბრწყინვალებასთან, მუქ-ყვითელ კარიგინუში გამოწყობილი გამოცხადდებოდა ხოლმე. თავზე მიმიებოსის იხურავდა. ხასიათი საძაგელი ჰქონდა, ხოლო ასაკისდაშეუფერებლად წითელი ტუჩები ცხოველებთან რაღაც უსიამო მსგავსებას ანიჭებდნენ მას. ამბობდნენ, ფუნჯს ლოკავს და ტუჩებზე წითელი საღებავი ეცხებაო, მაგრამ ნამდვილი მიზეზი არავინ იცოდა. ავი ენები იმასაც კი აღნიშნავდნენ, მიხვრა-მოხვრით ესიხიდე მაიმუნს გავგონებსო, ამიტომ «სარუხიდე» შეარქვეს მეტსახელად.

რადგანაც «სარუხიდე» ვახსენე, ბარემ ერთ ამბავსაც მოგითხრობთ. იმ დროს მისი ბრწყინვალების სასახლეში მხევლად აიყვანეს ესიხიდეს მხოლოდშობილი ქალიშვილი, თხუთმეტი წლის მშვენიერი გოგონა, რომელიც არაფრით ჰგავდა მამას. გარდა ამისა, შეიძლება იმის გამოც, რომ დედა ადრე დაკარგა, იგი ფიქრიანი, ასაკთან შედარებით ძალზე ჭკვიანი და გულისხმიერი იყო. ამიტომაც მხევალთუხუცესიდან მოყოლებული, ყველას უყვარდა.

ერთხელ, რაღაც შემთხვევის გამო, ტამბას პროვინციიდან მის ბრწყინვალებას მოშინაურებული მაიმუნი მიჰგვარეს და მისი ბრწყინვალების მოუსვენარმა ვაჟმა ესიხიდე შეარქვა მას. მაიმუნი ხომ ისედაც სასაცილოა და თუ ამას მის მეხსახელსაც დავუმატებთ, ცხადი გახდება, რომ სასახლეში ვერავინ იკავებდა თავს სიცილისაგან. მხოლოდ სიცილს რომ დასჯერებოდნენ, ამას კიდევ რა უშავდა, მაგრამ ხდებოდა ხოლმე, რომ იგი ნაძვზე აძვრებოდა ანდა ტატამს დასვრიდა ოთახებში, ხალხი მაშინვე ყვირილს მორთავდა სასეიროდ, ესიხიდე ესიხიდეო, რითაც, რა თქმა უნდა, ძალზე აბეზრებდნენ თავს მხატვარს.

ერთხელ ესიხიდეს ქალიშვილს წერილი და ქლიავის ტოტი ეჭირა ხელში და გრძელ ტალანს მიუყვებოდა. ამ დროს მისკენ მოპირდაპირე კარიდან მაიმუნი ესიხიდე გამოექანა კოჭლობით, როგორც ჩანს, თათი იტკინა და ამიტომ ბოძზე აცოცება ვეღარ მოახერხა. მაიმუნს, თქვენ წარმოიდგინეთ, ახალგაზრდა ბატონი მოსდევდა წკეპლის ქნევით და უყვიროდა:

– საძაგელო ბაცაცავ! აბა, დამაცადე, აბა, დამაცადე!

ეს რომ დაინახა, ესიხიდეს ქალიშვილი დაიბნა, მაგრამ ამ დროს მაიმუნმა მასთან მიირბინა, კალთაზე ჩამოეკიდა და საცოდავად შეწკმუვლა. ქალიშვილს ისე შეებრალა ცხოველი, რომ ერთხანს ვერაფერი მოახრეხა. მერე იმ ხელით, რომელშიაც ქლიავის ტოტი ეჭირა, იების სურნელებით გაჟღენთილი საყელო გადაიწია, სათითაოდ აიყვანა მაიმუნი და თავდახრილმა სუფთა, წკრტიალა ხმით მიმართა ახალგაზრდა ბატონს:

– კადნიერებაში ნუ ჩამომართმევთ... ეს ხომ პირუტყვია, გთხოვთ, აპატიოთ.

ახალგაზრდა ბატონი უკვე მათ წინ იდგა. მან წარბი შეიკრა და ფეხები დააბაკუნა.

– რას ესარჩლები! მაგ მაიმუნმა მანდარინები მოიპარა.

– ეს ხომ პირუტყვია... – გაიმეორა გოგონამ, მხნეობა რომ მოიკრიბა, შემდეგ კი ნაღვლიანი ღიმილით დაუმატა:

– გარდა ამისა, ესიხიდეს ეძახიან. ისე გამოდის, რომ თქვენ მამაჩემზე წყრებით, მე კი არ შემიძლია ამას დამშვიდებით ვუცქირო.

მაშინ კი შეიკავა თავი ახალგაზრდა ბატონმა.

– ჰმ!.. რაკი მამას ესარჩლები... მიპატიებია, – უხალისოდ თქვა მან, შოლტი გადააგდო და იმავე კარებით გავიდა, საიდანაც გამოჩნდა.

სწორედ ამ შემთხვევის შემდეგ დაიწყო სასახლეში ესიხიდეს ქალიშვილის მეგობრობა მაიმუნთან. გოგონამ ლამაზ, წითელ ყელსაბამზე ახალგაზრდა ქალბატონის ნაჩუქარი ოქროს ზანზალაკი შეაბა. ამის შემდეგ მაიმუნი ერთობ შეეთვისა ესიხიდეს ქალიშვილს და როცა ერთხელ გაციებული გოგონა საწოლში იწვა, მაიმუნი გვედიდან არ მოშორებია, მოწყენილი და ნაღვლიანი იკვნეტდა ფრჩხილებს.

მას შემდეგ – სწორედ რომ საკვირველია – უკვე აღარავინ აწვალებდა მაიმუნს, პირიქით, ნელ-ნელა განებივრებაც კი დაუწყეს. ზოგჯერ თვითონ ახალგაზრდა ბატონიც გადაუდგებოდა ხოლმე თხილს ან წაბლს. ის კი არა და, როცა ერთხელ რომელიღაც მსახურმა მაიმუნს წიხლი ამოჰკრა, ახალგაზრდა ბატონი საშინლად განრისხდა. ყვებოდნენ, რომ მალე ამ ამბის შემდეგ მისმა ბრწყინვალებამ ესიხიდეს ქალიშილს უბრძანა, მასთან გამოცხადებულიყო მაიმუნთან ერთად. მისთვის უკვე მოეხსენებინათ მხატვრის ასულისა და მაიმუნის ასეთი დამეგობრების ამბავი.

კარგი ქალიშვილი, საქებარი შვილი ყოფილაო, – განაცხადა მან. ამგვარად, ბრწყინვალების ნებით, ქალიშვილმა ალისფერი აკომე მიიღო საჩუქრად. ხოლო როცა მაიმუნმაც ისე დაიჭირა თავი, თითქოს საჩუქარს სინჯავსო და მოწონებით აიღო ხელში აკომე, მისი ბრწყინვალება კიდევ უფრო გამხიარულდა. დიახ, ასე იყო საქმე და, მაშასადამე, მისმა ბრწყინვალებამ ესიხიდეს ქალიშვილს სწორედ იმიტომ დაუწყო წყალობის თვალით ცქერა, რომ უწონებდა მამისადმი სიყვარულში დიდ პატივისცემასა და სიყვარულს, რამაც, მაიმუნისადმი სიყვარულში ჰპოვა გამოხატულება და, რა თქმა უნდა, არა თავისი ავხორცი ზრახვების გამო, როგორც ხალხი ამბობდა. მართალია, არც მთლად უმიზეზოდ ამტყდარა ასეთი მითქმა-მოთქმა, მაგრამ ამის შესახებ როგორმე სხვა დროს გაიმბობთ აუჩქარებლად. მანამდე კი საკმარისია ითქვას, რომ მისი ბრწყინვალება არ იყო ისეთი ადამიანი, ვიღაც მხატვრის ქალიშვილისათვის გაეყადრებინა თავი, თუნდაც იგი ძალზე ლამაზი ყოფილიყო.

დიახ, ესიხიდეს ქალიშვილი მის ბრწყინვალებას პატივნაცემი გაშორდა, მაგრამ რადგანაც იგი მოკრძალებული და კეთილი გოგონა იყო, დანარჩენ მხევალთა გულში შური არ აღუძრავს. პირიქით, ამ დღიდან მოკიდებული ქალიშვილსაც და მის მაიმუნსაც ერთნაირად ანებივრებდნენ, ახალგაზრდა ქალბატონიც ხომ გვერდიდან აღარ იშორებდა.

მოდით, ჯერჯერობით გოგონას მამის, ესიხიდეს შესახებ გიამბობთ. დიახ, მაიმუნი მალე ყველამ შეიყვარა, მაგრამ თვითონ ესიხიდე ისევ ძველებურად სძულდათ და და ზურგსუკან სარუხიდეს ეძახდნენ. ასე იყო არა მარტო სასახლეში. იოკოგაველ წინამძღვარს, როცა მისი თანდასწრებით ესიხიდეს სახელს ახსენებდნენ,

სახე ეცვლებოდა, თითქოს ეშმაკს გადაეყარაო. ერთი სიტყვით, თვალის დასანახად ეჯავრებოდა იგი. მართალია, ამის მიზეზი თითქოს ის იყო, რომ ესიხიდემ წინამძღვარი საქილიკო სურათებში გამოსახაო, მაგრამ ამას მხოლოდ მდაბიო მსახურნი ამბობდნენ, მე კი დაბეჯითებით იმის თქმა, მართლა ასე იყო თუ არა, არ შემიძლია. ყოველ შემთხვევაში, ამ მხატვარზე, ვისთვისაც უნდა გეკითხათ, კარგს არავინ გეტყოდათ. თუკი იპოვიდით ვინმე ისეთს, ესიხიდეზე ცუდს არას იტყოდა, ეს მხოლოდ მისი ორი-სამი მეგობარი იყო, ან ისინი, რომელთაც მისი სურათები ენახათ, მაგრამ პირადად არ იცნობდნენ.

ესიხიდე მხოლოდ გარეგნულად კი არ იყო შესაზარი, არა, ზნეც გარეგნობის შესაფერი ჰქონდა და, უნდა ითქვას, ამის გამო დამსახურებისამებრაც მიეზღვებოდა ხოლმე.

ზნით კი აი, როგორი იყო იგი: წუწკი, უსინდისო, ზარმაცი, ხარბი და, რაც მთავარია, დიდგულა და ქედმაღალი. სახეზე ეწერა, რომ ქვეყნის პირველი მხატვარია და მისი ქცევაც მუდამ ამაზე მეტყველებდა. ფერწერაში პირველობას რომ დასჯერებოდა, ამას კიდევ აიტანდა კაცი, მაგრამ არა, იგი არც სხვა რამეებში უთმობდა არავის, ის კი არა, ზნეობასა და ადათებსაც კი დასცინოდა. ესიხიდეს რომელიღაც ნაშეგირდალმა მიამბო, ერთხელ, როცა ცნობილი პიროვნების სახლში ხიგაკის სახელგანთქმული ქურუმი ქალი ქადაგად დაეცა და შემზარავი ხმით იწყო წინასწარმეტყველება, ესიხიდეს მისთვის ყურიც არ უთხოვებია, განუშორებელი ფუნჯი მოიმარჯვა და მშვიდად ჩაიხატა ქურუმი ქალის შემზარავი სახე. შესაძლოა, იგი სულის გამოცხადებასაც უბრალო ბავშვურ თვალთმაქცობად თვლიდა.

აი, როგორი კაცი იყო ესიხიდე! ამიტომაც აბა, რა გასაკვირია, რომ ქალღმერთ კისიოტენის სახე ვიღაც ქალისაგან გადაიხატა, ხოო ბუდა ფუდოს ხატვისას ერთი ჩამოძონძილი კატორღელი გამოიყენა. ვინ მოთვლის, კიდევ რამდენი ასეთი უგვანი და ღვთისსაგმობი ჩაიდინა მან და როცა ამის გამო კიცხავდნენ, იდგა და არხეინად უსტვენდა. «კი მაგრამ, ღმერთები და ბუდები, ესიხიდემ რომ დახატა, ხომ დასჯიან მას ამნაირ საქმეთათვის? საოცარია!» ასეთი სიტყვები შეგირდებსაც კი აფრთხობდა და სასჯელის შიშით მრავალი მათგანი მის მიტოვებას ისწრაფოდა. ასეა თუ ისე, თვითონ ესიხიდე სრულიად დარწმუნებული იყო, რომ მისებრ შესანიშნავი ადამიანი მთელს დედამიწის ზურგზე არ მოიძებნებოდა.

იმაზე ლაპარაკიც კი არ ღირს, ღუ რა მწვერვალს მიაღწია ესიხიდემ ფერწერის ხელოვნებაში. მაგრამ რადგანაც მისი ნახატები როგორც ხაზებით, ასევე ფერებით მთლიანად განსხვავდებოდა სხვა მხატვართა ქმნილებათაგან, მისი არაკეთილმოსურნენი, ფუნჯის თანამოძმენი, თვალთმაქცად იხსენიებდნენ მას. ისინი კავანარის, კანაოკას ან სხვა ძველ სახელგანთქმულ ოსტატთა სურათებზე საუბრისას საოცარ ამბებს ყვებოდნენ: თითქოს მათ მიერ მოხატულ კარედს მთვარიან ღამეში ქლიავის საამო სურნელი ასდიოდა, ან თითქოს ისმოდა, როგორ უკრვადნენ სტვირს თეჯირზე გამოხატული კარისკაცები... ხოლო როცა კი სიტყვა ესიხიდეს ნახატებზე ჩამოვარდებოდა, შემზარავ ამბებს გადმოგვცემდნენ. მაგალითად, ესიხიდეს იმ სურათის შესახებ, «სიკვდილ-სიცოცხლის ბორბალი» რომ ეწოდება და რიუგაიძის ტაძრის კარებს ამშვენებს, ამბობდნენ, გვიან ღამით სურათიდან ურწმუნოთა კვნესა და ქვითინი ისმისო. უფრო მეტიც, ზოგიერთები იმასაც კი ამტკიცებდნენ, გახრწნილი გვამების სიმყრალე ვიგრძენითო. ახლა ქალთა

პორტრეტები, მისი ბრწყინვალების ბრძანებით რომ დახატა ესიხიდემ? ირწმუნებოდნენ, რომ სამი წელიც არ გაივლის და ისინი, ვინც ამ სურათებზეა გამოსახული. სნეულდებიან და კვდებიან, თითქოს სული ამოართვესო. ავსიტყვათა აზრით, ეს გახლდათ ყველაზე ჭეშმარიტი დადასტურება იმისა, რომ ესიხიდეს ხელოვნებაში ჯადოქრობა იყო გარეული.

მაგრამ რადგანაც ესიხიდე, როგორც ადრეც ვთქვი, განსაკუთრებული ადამიანი იყო, ამით ამაყობდა კიდეც და ერთხელ, როცა მისმა ბრწყინვალებამ გახუმრება ინება, შენ, როგორც ჩანს, სიმახინჯე გყვარებიაო, მან ასაკისდაშეუფერებელი წითელი ტუჩებით უსიამოდ გაიღიმა და თვითკმაყოფილმა უპასუხა, დიახ, ვერც ერთი ეს ზერექვერე მხატვარი ვერ გაიგებს სიმახინჯის სილამაზესო. გაგონილა მისი ბრწყინვალების წინაშე ასეთი ყოყოჩობა? მერე რა, რომ ესიხიდე პირველი მხატვარი იყო სახელმწიფოში... შეგირდს, ადრევე რომ ვახსენე, ტყუილუბრალოდ არ შეურქმევია მისთვის მალულად «ტირაეიძუ» მეტისმეტი ყოყოჩობისათვის. თქვენ, რასაკვირველია, გეცოდინებათ, რომ ტირაეიძუ იმ ეშმაკს ერქვა ძველად, დიდი ხნის წინათ რომ მოგვევლინა ჩინეთიდან.

მაგრამ ესიხიდესაც კი, რომელიც არ სცნობდა არავის და არაფერს, ერთი ჭეშმარიტად ადამიანური გრძნობა მიჰმადლებოდა ბუნებით.

ესიხიდეს თავდავიწყებით უყვარდა თავისი მხოლოდშობილი ქალიშვილი, სწორედ ის მხევალი გოგონა. უკვე ვთქვი, რომ გოგონა მეტად ნაზი და მოსიყვარულე შვილი იყო, მაგრამ ესიხიდესაც განუსაზღვრელად უყვარდა იგი და, შეიძლება არ დამიჯეროთ, მაგრამ მაინც მოგახსენებთ, რომ ეს კაცი, რომელსაც ტაძრისთათვის ქრთილის საღირალიც კი არ შეუწირავს თავის სიცოცხლეში, ქალიშვილის ტანსაცმლისა და თმის მორთულობისათვის ფულს არასოდეს იშურებდა.

თუმცა ესიხიდე თავს ევლებოდა და ეთაყვანებოდა ქალიშვილს, მაგრამ აზრადაც არ მოსვლია, შესაფერი საქმრო შეერჩია მისთვის. ის კი არა და, თუკი გოგონას ვინმე თვალს დაადგამდა, იგი არაფრის წინაშე უკან არ იხევდა და თავზეხელაღებულ ხალხსაც კი ქირაობდა, რომლებიც მზეს უბნელებდნენ თავხედს. ამიტომაც, როცა გოგონა მისი ბრწყინვალების ბრძანებით სასახლეში გადაიყვანეს და მხევლად გაამწესეს, მოხუცი მამა ძალზე უკმაყოფილო დარჩა და თავისი მბრძანებლის წინაშეც კი არ გაუხსნია წარბი. შესაძლოა, ამიტომაც ატყდა მითქმა-მოთქმა: მისი ბრწყინვალება ესიხიდეს ქალიშვილითაა გატაცებული და მამის უკმაყოფილების მიუხედავად, სასახლეში ჰყავსო. ყველაფერი ეს უბრალო ჭორი იყო, მაგარმ ის კი სრული სიმართლეა, რომ ესიხიდეს უზომოდ უყვარდა ქალიშვილი და ამიტომაც გამუდმებით ითხოვდა, სასახლიდან დაითხოვეთო. ერთხელ, როცა მისი ბრწყინვალების ბრძანებით ჩვილ მონძიუს ხატავდა, მან ძალზე ოსტატურად გამოსახა თავისი მბრძანებლის უსაყვარლესი ყრმა, რის გამოც დიდად კმაყოფილმა მისმა ბრწყინვალებამ ინება მოწყალედ ეთქვა:

– ჯილდოდ რასაც გინდა მოგცემ, მაუწყე შენი სურვილი, ნუ გერიდება.

მაშინ ესიხიდემ თავხედურად უთხრა:

– გთხოვთ, ჩემი ქალიშვილი დაითხოვოთ სასახლიდან.

სხვა სასახლეებში არ ვიცი, მაგრამ იმათ, ვინც მის ბრწყინვალება ხორიკავას ემსახურებოდა, შესანიშნავად ეპყრობოდნენ... განა კიდევ მოიძებნება ადამიანი, ასე უხეშად რომ ეთხოვოს რაიმე? მხატვრის თავხედობამ მისი ბრწყინვალება, ასეთი დიდბუნებოვანი ადამიანიც კი, გააბრაზა.

იგი ერთხანს უსსიტყვოდ შეჰყორებდა სახეში ესიხიდეს, მერე მკვახედ მიახალა, არ შეიძლებაო, და მაშინვე წამოდგა. ასეთი რამ რამდენჯერმე განმეორდა. მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა, მაგრამ, როგორც ახლა მაგონდება, ყოველი თხოვნის შემდეგ მისი ბრწყინვალება სულ უფრო და უფრო ცივად ეპყრობოდა ესიხიდეს. გოგონას ძალიან აღელვებდა მამის ბედი. იგი ხშირად შედიოდა ხოლმე სამოახლოში და მწარედ ტიროდა. მაშინ კიდევ უფრო გაძლიერდა მითქმა-მოთქმა, მის ბრწყინვალებას ესიხიდეს ქალიშვილი შეუყვარდაო. ზოგიერთები იმასაც კი ამბობდნენ, ჯოჯოხეთის სურათებით თეჯირის მოხატვასთან დაკავშირებული ტრაგედია იმიტომ დატრიალდა, რომ გოგონა წინააღმდეგობას უწევდა მისი ბრწყინვალების სურვილებსო, მაგრამ ასეთი რამ, რა თქმა უნდა, არ შეიძლებოდა მომხდარიყო.

ჩემი აზრით, მის ბრწყინვალებას ესიხიდეს ქალიშვილის სასახლიდან დათხოვნა იმიტომ არ უნდოდა, რომ ებრალებოდა ახალგაზრდა ქალი და მისი ბედი აწუხებდა. იგი მოწყალედ ვარაუდობდა, რომ ესიხიდესთანა ჯიუტ ადამიანთან ყოფნა გაუჭირდებოდა ქალიშვილს და ამიტომ ჯობდა, სასახლეში დარჩენილიყო, სადაც უკეთესად მოეპყრობოდნენ. მართალია იგი სწყალობდა მშვენიერ გოგონას, მაგრამ ზოგიერთები რომ ამბობდნენ, უკეთური მიზნები ამოძრავებდაო, ეს მოცლილთა გამონაგონი და ყოველგვარ საფუძველს მოკლებული ფეხმოკლე ტყუილი იყო.

ასეა თუ ისე, სწორედ იმ დროს, როცა ესიხიდე თავისი ქალის გამო თითქმის შერისხული აღმოჩნდა, მისმა ბრწყინვალებამ, – რა ჰქონდა გუნებაში, არ ვიცი, – უცებ იხმო ესიხიდე და თეჯირის მოხატვა და ამ ნახატში ჯოჯოხეთის სატანჯველთა ასახვა უბრძანა.

საკარისია ეს თეჯირი ვახსენო, რომ მაშინვე საშინელი სურათი დამიდგება თვალწინ. უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ ის, რაც ესიხიდემ დახატა, სრულიადაც არ ჰგავს სხვა მხატვართა მიერ შესრულებულ ჯოჯოხეთის სატანჯველთა სურათებს. განსხვავება ძირითადად სურათების განლაგებაში გამოიხატება: ერთ ფრთაზე, კუთხეში მკრთალადაა გამოსახული ქვესკნელის ათი მთავარი, ხოლო მთელ დანარჩენ სივრცეზე ისეთი მძვინვარე ცეცხლი ბობოქრობს, შეიძლება კაცმა იფიქროს, ხანჯალა ხეებით დაბურულ ხმალა მთებს ჩაუქრობელი ალი მოსდებიაო. მხოლოდ აქა-იქ, ყვითელ და ლურჯ წინწკლებად ელავს ჯოჯოხეთის მსახურთა ჩინური ტანსაცმელი, ისე კი საითაც უნდა გაიხედო, ყველაფერი ცეცხლს დაუფარავს და ცეცხლის ენებს შორის გაშმაგებული მიიკლაკნება მანძის ბორჯღალივით მოკალული, შეშხეფებული ტუშის შავი კვამლი და სიზმარეულივით რიალებენ ოქროს მტვრის გავარვარებული ნაპერწკლები.

ჯერ მარტო ამით ატყვევებს მზერას მხატვრის ფუნჯის ძალა. ხოლო ასე საზარლად დაკრუნჩხულ, აბობქრებულ ალში გახვეულ ცოდვილებს ჯოჯოხეთის ჩვეულებრივ სურათებში ხომ ვერ იხილავთ. ცოდვილთა შორის ესიხიდემ ათასი ჯურის ხალხი გამოსახა, სხვადასხვა წოდებისა, დიდებულებით დაწყებული და უკანასკნელი მათხოვარივით დამთავრებული: კარისკაცთა ტანსაცმელში გამოწყობილი ზვიადი დიდებულები, აბრეშუმში გამოკვალთული მომხიბლავი ახალგაზრდა ქალბატონები, ბუდაელი ბერები კრიალოსნით ხელში, მაღალ ასიდაზე შემდგარი ახალგაზრდა მსახურები, ვიწროსამოსიანი ყრმები თუ მკითხავები თავიანთი მოწყობილობებით. ყველა რომ ჩამოვთვალოთ, ჩვენს ამბავს დასასრული არ ექნება. ხარისა და ცხენისთავიან ჯოჯოხეთის მსახურთა მიერ წამებული ეს ხალხი აბობქრებულ ცეცხლსა და კვამლში ქარისაგან დარიალებული ფოთლებივით აწყდებიან ქეთ-იქით... აგერ, ერთი ქალი, როგორც ჩანს, ქურუმი, ფიწალზე თმით დაკიდებული საცოდავად იკლაკნება და ობობას საცეცებივით დაკრუნჩხულ კიდურებს საწყალობლად ასხმარტალებს. აქეთ ვიღაც მამაკაცი, ალბათ რომელიღაც ნაცვალი, ღამურასავით კიდია თავდაღმა, მახვილით გულგაფატრული. ვის რკინის მათრახებით სცემენ, ვის დაძრავს ადგილიდან, ვის მტაცებელ ფრინველთა კლანჭები აწამებს, ვის შხამიანი დრაკონის კბილები ჩაფრენია – სატანჯველი, ისევე, როგორც ცოდვილნი, აქ იმდენია, ვერ ჩამოთვლი.

მაგრამ ყველაზე შემზარავი მაღლიდან გადმოვარდნილი ეტლია. იგი ტახის ეშვივით ამართულ ხე-ხანჯალადან მოსხლეტილა. ბამბუკის ფარდის მიღმა, ქვესკნელიდან მონაქროლ ქარს რომ გადაუწევია, ქალი მოჩანს. ქალი ისე ბრწყინვალედაა მორთული, ხადუმი ან სეფექალი გეგონებათ. მისი გაშლილი, გრძელი, შავი თმა ცეცხლის ენებს ჩახლართვია, თეთრი ყელი უკან გადაუწევია და ტანჯვით იგრიხება. ეს ქალი, ან თუნდაც ალმოდებული ეტლი – ყველაფერი ცეცხლოვანი ჯოჯოხეთის ტანჯვა-წვალებას წარმოგვიდგენს თვალთა წინაშე. გეჩვენებათ, თითქოს მთელი სურათის საშინელება ამ ერთ ფიგურაში იყრის თავს. ეს ისეთი არაადამიანური ხელოვნებაა, რომ, როცა უცქერით, ყურებში თავისთავად გაისმის საშინელი კივილი.

აი, როგორია ეს სურათი, და სწორედ მის შესაქმნელად დატრიალდა ის საშინელი ამბავი. ამ საშინელების ხილვის გარეშე თვით ესიხიდეც ვერ შეძლებდა ჯოჯოხეთის სატანჯველთა ასე ცოცხლად დახატვას. ეს სურათი რომ შეექმნა, ისეთი წამების გადატანა მოუხდა, სიცოცხლეც კი მოსძულდა. შეიძლება ითქვას, სურათში ასახული ჯოჯოხეთი სწორედ ის ჯოჯოხეთია, სადაც თვითონ ესიხიდე, თავისი ქვეყნის უპირველესი მხატვარი უნდა მოხვედრილიყო.

იქნებ ცოტა ავჩქარდი, რათა თქვენთვის ჯოჯოხეთის სურათიბით მოხატული თეჯირის ამბავი მემცნო და მოვლენებს წინ გავუსწარი, მაგრამ ახლა წესისა და რიგის მიხედვით განვაგრძობ და დავიწყებ იმ დროიდან, როცა ესიხიდემ მისი ბრწყინვალებისაგან ჯოჯოხეთურ წამებათა სურათის დახატვის ბრძანება მიიღო.

ხუთი-ექვსი თვის განმავლობაში ესიხიდე ერთხელაც არ გამოჩენილა სასახლეში და მხოლოდ თავის სურათს დასტრიალებდა. საკვირველი ამბავია: საკმარისი იყო საკუთარი თავისათვის ეთქვა, ახლა კი დროა საქმეს შევუდგეო, რომ ეს მოყვარული მამა ღვიძლ ქალიშვილსაც კი ივიწყებდა. ის შეგირდი, ადრე რომ ვახსენე, მიამბობდა, როგორც კი ესიხიდე საქმეს ჰკიდებს ხელს, ისე გარდაიქმნება, თითქოს მელა ჩაუძვრა სულშიო. ამის დასადასტურელად ზოგიერთები ამბობდნენ, საკმარისია უჩუმრად შეხედო ესიხიდეს მუშაობისას, რომ აუცილებლად დაინახავ, მის ირგვლივ მელიების ლანდები დაბორიალებენო. მართლაც, როგორც კი ფუნჯს დაიჭერდა ხელში, ყველაფერს ივიწყებდა თავისი სურათის გარდა. დღე და ღამე ჩაკეტილში იჯდა და გარეთ იშვიათად გამოდიოდა. ხოლო თეჯირის მოხატვა რომ დაიწყო ჯოჯოხეთის სურათებით, პირდაპირ შეშლილს დაემსგავსა.

თავის ოთახში, სადაც დღისითაც ფარდები ეფარა ფანჯრებს, ლამპართა შუქზე საიდუმლო ხერხებით აზავებდა საღებავებს, შეგირდებს სუიკანში ან კარაგინუში გამოაწყობდა და თითოეულს გულდასმით იხატავდა ცალ-ცალკე. ასეთი ახირებები ადრეც ჰქონია, სანამ თეჯირის მოხატვას შეუდგებოდა ჯოჯოხეთის სურათებით. როცა რუგაიძის ტაძარში «სიკვდილ-სიცოცხლის ბორბალს» ხატავდა, მშვიდად ჩამოჯდებოდა ხოლმე გზებზე მიმოფანტული გვამების წინ, რომელთაც ჩვეულებრივი ადამიანი ზიზღით უქცევდა გვერდს და გულმოდგინედ იხატავდა ნახევრადგახრწნილ ხელებს, ფეხებსა თუ სახე. ყველაფერი რომ დაწვრილებით მოგიყვეთ, დრო არ გვეყოფა, მაგრამ თუკი მხოლოდ მთავარს მოგახსენებთ, აი, როგორ იყო საქმე:

ერთხელ ესიხიდეს ერთი შეგირდთაგანი (სწორედ ის, რომელიც ადრე მოვიხსენიე) საღებავებს აზავებდა. ანაზდად ოსტატი დაადგა თავზე და უთხრა:

– მინდა ცოტა წავიძინო, ოღონდ ამ ბოლო დროს საშინელ სიზმრებს ვხედავ.

ამაში განსაკუთრებული არა იყო რა და შეგირდს სამიშაო არ მიუტოვებია, ისე მიუგო:

– კეთილი.

ხოლო ესიხიდემ ნაღვლიანი ხმით, დაბნეულმა განაგრძო:

– ვიდრე გავიღვიძებ, სასთუმალთან ხომ არ ჩამოჯდებოდი?

შეგირდს გაუკვირდა, ოსტატს ასე რომ ზაფრავდა სიზმრები, მაგრამ რადგანაც თხოვნა არც ისე ძველი შესასრულებელი იყო, დათანხმდა. მაშინ ოსტატმა აღელვებით და დაბნეულად განაგრძო:

– მაშინ უკანა ოთახში გადი. სხვა შეგირდები თუ მოვლენ, ჩემთან ნუ შემოუშვებ.

ეს მისი სახელოსნო იყო. იქ, დაკეტილ კარს მიღმა, კანდელის მქრალ შუქზე იდგა თეჯირი, რომელიც ჯერ მხოლოდ ტუშით იყო მოხაზული. როცა ისინი ამ ოთახში შევიდნენ, ესიხიდემ მკლავი თავქვეშ ამოიდო და ისე მაგრად დაიძინა, თითქოს მუშაობისაგან ქანცი ერთიანად გამოსცლოდა, მაგრამ ნახევარ საათსაც არ გაევლო, რომ სასღუმალთან ჩამომჯდარი შეგირდის ყურამდე რაღაც ძლივსგასაგონმა კვნესამ მოაღწია.

კვნესა თანდათან გაძლიერდა, შემდეგ ნაწყვეტ-ნაწყვეტ ბოდვაში გადაიზარდა, თითქოს წყლით პირგამოვსებული, დასახრჩობად განწირული ადამიანი კვნესისო.

– რას მეუბნები? ჩემთან მოდიო? სად უნდა წამოვიდე? – «ჯოჯხეთში წამოდი, ცეცხლოვან ჯოჯოხეთში!» ვინა ხარ, ვინ მელაპარაკები? – «შენ როგორ ფიქრობ, ვინ ვიქნები?» შეგირდმა უნებურად შეწყვიტა საღებავების შეზავება და შიშით დახედა ოსტატს. მოხუცს დაღარული სახე გადატეტკოდა, ოფლის მსხვილი წვეთებით დაცვაროდა, ტუჩებგამშრალი და მეჩხერკბილებიანი პირი დასახრჩობად განწირულივით, ფართოდ გაეღო. პირში კი რაღაც ჩქარ-ჩქარა უტოკავდა, თითქოს ძაფით ეჯაჯგურებიანო. დიახ, დიახ, ეს მისი ენა იყო. ნაწყვეტ-ნაწყვეტი სიტყვები სხლტებოდნენ ამ ენიდან.

– «შენ როგორ ფიქრობ ვინ ვიქნები?» დიახ, ეს შენა ხარ, მეც ასე ვფიქრობდი, რომ ეს შენა ხარ. ჩემს წასაყვანად მოხვედი? – «მე შენ გეუბნები, წამოდი, წამოდი ჯოჯოხეთში!» ჯოჯოხეთში... ჯოჯოხეთში ჩემი ქალიშვილი მელოდება.

შეგირდი შიშმა აიტანა. მოეჩვენა, თითქოს თეჯირიდან რაღაც უცნაური მოლაცლაცე ლანდები გამოკრთნენ. რაღა თქმა უნდა, მან მაშინვე ხელები ჩაავლო ესიხიდეს და მთელი ძალით დაუწყო ნჯღრევა, მაგრამ ოსტატი ძილში საკუთარ თავთან განაგრძობდა ლაპარაკს და მისი გამოღვიძება ვერაფრით შეძლო. მაშინ მოწაფემ მხნეობა მოიკრიბა და ფუნჯების ნარეცხი შეასხა სახეში.

– «ის გელოდება, ჩაჯექი ეტლში... ჩაჯექი ამ ეტლში და წამოდი ჯოჯოხეთში...»

იმავე წამს ეს სიტყვები კვნესად გადაიქცნენ, თითქოს ყელში წაუჭირესო და ესიხიდე, თვალები გაახილა თუ არა, ელდანაკრავი წამოიჭრა. როგორც ჩანს, უჩვეულო მზანებები ჯერ კიდევ თვალწინ ედგა. ერთხანს პირდაღებული, შეშინებული იყორებოდა, ბოლოს გონს მოეგო და შეგირდს უხეშად უბრძანა:

– წადი! აღარაფერი მიჭირს.

შეგირდმა იცოდა, რომ ოსტატთან შეკამათება არ შეიძლებოდა: წინააღმდეგ შემთხვევაში საყვედურს მიიღებდა. ამიტომ სასწრაფოდ დატოვა ოთახი და მზის კაშკაშა ნათელში მოხვედრილმა შვებით ამოისუნთქა, თითქოს თვითონ გამოერკვა ცუდი სიზმარიდანო.

ეს კიდევ არაფერი, მაგრამ, აი, დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ ესიხიდემ მეორე შეგირდი იხმო. მხატვარი კანდელის მქრქალ სინათლეში იჯდა და კბილებით ფუნჯის ტარს აწვალებდა. იგი სწრაფად შებრუნდა ოთახში შესულისაკენ და უთხრა:

– მისმინე, შენთან სათხოვარი მაქვს, გაიხადე ყველაფერი!

ასე ოსტატს სხვა დროსაც უბრძანებია და ამიტომ შეგირდი სწრაფად გატიტვლდა. მაშონ ესიხიდე რაღაც უცნაურად დაიმანჭა.

– მე მინდა ჯაჭვით შებოჭილ ადამიანს შევხედო. მართალი გითხრა, ძალიან მერიდება შენი შეწუხება, მაგრამ მცირე ხნით ამისრულე თხოვნა, – ცივად წარმოთქვა მან.

ეს შეგირდი ისე კვრივად ჩამოსხმული ჭაბუკი იყო, რომფუნჯზე უფრო ხმალი დამშვენდებოდა, მაგრამ ახლა ისიც კი სეშინდა. შემდგომ, როცა ამ ამბავს ყვებოდა, მუდამ იმეორებდა: ვიფიქრე, ოსტატი ხომ არ შეიშალა, ჩემი მოკვლა ხომ არ გადაუწყვეტია-მეთქი. მაგრამ, როგორც ჩანს, ოსტატი შეგირდის ყოყმანმა მოთმინებიდან გამოიყვანა, საიდანღაც ჯაჭვი დააძრო და სწრაფად, თითქოს მტერიაო, შეგირდს მხრებში ჩააფრინდა, ძალით გადაუგრიხა ხელები და მთელ სხეულზე ჯაჭვი შემოახვია, შემდეგ ჯაჭვის ბოლო მოქაჩა და წონასწორობადაკარგული შეგირდი იატაკზე გაიშხლართა.

შეგირდს ხელ-ფეხი ისე შებოჭვოდა, რომ საძრაობა აღარ ჰქონდა. ჯაჭვმა სისხლის მოძრაობა შეუწყვიტა მის ზორბა სხეულს, მთელ ტანზე კანი დაუწითლდა, მაგრამ ესიხიდემ ეს აინუნშიაც არ ჩააგდო. იგი გარს უვლიდა მის სხეულს, წაქცეულ ბოთლს რომ ჰგავდა, და სწრაფად აკეთებდა ჩანახატებს.

ასე ალბათ დიდხანს გაგრძელდებოდა, მოულოდნელი რამ რომ არ მომხდარიყო. საბედნიეროდ (იქნებ ჯობდა, საუბედუროდო, გვეთქვა) ოთახის კუთხეში მიდგმული ქოთნიდან რაღაც შავი, ზეთის მაგვარი გადმოდინდა. თავდაპირველად წებოვან სითხესავით ნელა მოედინებოდა, მაგრამ შემდეგ უფრო სწრაფად გამოსრიალდა, რამდენჯერმე გაიბრწყინა და ზედ შეგირდის ცხვირთან მიცურდა. შეძრწუნებულმა შეგირდმა უსასოოდ დაიკვნესა, გველი, გველიო! როგორც შემდეგ ყვებოდა, მყისვე სისხლი გაეყინა ძარღვებში. მიზეზიც ჰქონდა საამისო: გველი თავისი ცივი ნესტრით ლამის მისწვდა ჯაჭვის რგოლებში ჩაჭედილ შეგირდის კისერს. ამ მოულოდნლემა შემთხვევამ შეუბრალებელი ესიხიდეც კი დააფრთხო. მან აჩქარებით მოისროლა ფუნჯი, დაიხარა და გველს ელვისუსწრაფესად სტაცა კუდში ხელი. გველი თავდაღმა ჩამოეკიდა, დაიკლაკნა, თავი წამოსწია, საკუთარ სხეულს შემოეხვია, მაგრამ ესიხიდეს ხელს ვერ მისწვდა. – შენი მიზეზით დაიღუპა სურათი, – ჩაიბურტყუნა

ხმაჩახრინწულმა ესიხიდემ, გველი ოთახის კუთხეში მდგარ ქოთანში ჩააგდო და აშკარა დანანებით შეხსნა ჯაჭვი შეგირდს. ეს იყო და ეს. კეთილი სიტყვაც არ უთქვამს, ისე დაითხოვა იგი.

ალბათ ეს ერთი ამბავიც საკმარისია, თვალნათლივ რომ წარმოვიდგინოთ საქმით გატაცებული. ბარემ იმასაც გიამბობთ, თუ რა გდაიტანა მეორე შეგირდმა, ასე, ცამეტ-თოთხმეტი წლის ყმაწვილმა ამ თეჯირის გამო. ამ შეგირდს ქალივით თეთრი კანი ჰქონდა. ერთ საღამოს ოსტატმა თავის ოთახში მიიხმო და ისიც გულდანდობილად ეახლა მასწავლებელს. ხედავს, ესიხიდე კანდელის შუქზე რაღაც უცხო ფრინველს უმ ხორცს აჭმევს. ზომით ეს ფრინველი ალბათ კატისტოლა იქნებოდა და ორივე მხარეს ყურებივით გამოჩრილი ბუმბულითა და ქარვისფერი თვალებით თვითონაც ძალიან ჰგავდა კატას.

ესიხიდე, ჩვეულებრივ, ვერ იტანდა, როცა მის საქმეებში ვინმე ცხვირს ჰყოფდა. თავისი საქმიანობის შესახებ იგი შეგირდებს არაფერს უმხელდა. მის მაგიდაზე ხან თავის ქალა იდო, ხან კიდევ ვერცხლის ბურთულები ან ლაქწასმული ხონჩები. იმისა მიხედვით, თუ რას ხატავდა, მის ოთახში ათასნაირი, ყოვლად საკვირველი ნივთები გაჩნდებოდა ხოლმე. არავინ უწყოდა, თუ რას უშვრებოდა იგი შემდეგ ამ ნივთებს. ალბათ სწორედ ამის გამო გავრცელდა მასზე ხმები, ეშმაკეულები სწყალობენო.

შეგირდმა დაასკვნა, ეს უცხო ფრინველი ოსტატს ჯოჯოხეთის სატანჯველთა სურათისათვის სჭირდებაო და მასწავლებლის წინაშე მდგარმა, მოწიწებით იკითხა:

– რას მიბრძანებთ?

მაგრამ ესიხიდემ, თითქოს არ გაუგონია, ტუჩები გაილოკა და ნიკაპით მიუთითა ფრინველზე.

– რას იტყვი, სავსებით მოშინაურებულია, არა?

– რა ჰქვია? ამნაირი რამ არასოდეს მინახავს! – თქვა შეგირდმა და თან შიშით გადახედა დიდყურა, კატისმაგვარ ფრინველს.

– რაო, პირველად ხედავ? – ჩაიცინა ესიხიდემ. – ქალაქურად ხარ აღზრდილი, ესაა მთელი უბედურება... ამ ფრინველს ჭოტს ეძახიან,; რამდენიმე დღის წინ მაჩუქა ერთმა კურამელმა მონადირემ. საერთოდ კი გაწვრთნილი ჭოტი იშვიათად გვხვდება.

ამ სიტყვებით მან ნელა წაიწია ფრინველისაკენ, რომელსაც ის-ის იყო ჭამა დამეთავრებინა, და წყნარად გადაუსვა ხელი ზურგზე, ბოლოდან თავისაკენ. ჰოი, საკვირველებავ?! ფრინველმა იმწამსვე გულისგამგმირავი ხმით დაიწივლა, მაგიდიდან აფრინდა, კლანჭები გაშალა და პირდაპირ შეგირდს დააცხრა. მას რომ მკლავის აფარება არ მოესწრო, ფრინველი ალბათ მთელ სახეს დაუკაწრავდა. შეგირდმა შიშით ამოიგმინა და ხელების ქნევით შეეცადა ჭოტის მოგერიებას, მაგრამ ჭოტი ნისკარტს აწკაპუნებდა და ისევ ეტანებოდა... შიშისაგან გონდაკარგული შეგირდი ყოველნაირად ცდილობდა გაავებული ფრინველის მოშორებას: ხან ჩაჯდებოდა, ხან ისევ ფეხზე წამოხტებოდა, დარბოდა ვიწრო, ათასნაირი ნივთებით გამოტენილ ოთახში, მაგრამ ტყიური ურჩხული არ ეშვებოდა – ხან ზევით აფრინდებოდა, ხან ქვევით დაეშვებოდა და მორკალულ ნისკარტს ერთთავად თვალში უმიზნებდა. თან ისე შემზარავად ატყლაშუნებდა და აფართხუნებდა ფრთებს, რომ შეგირდს რატომღაც ხან ჩამოცვენილი ფოთლების სუნი მოსდიოდა, ხან ჩანჩქერის შხეფებისა, ხან კიდევ შემპალი ხილისა, მაიმუნები რომ იმარაგებენ ხეთა ფუღუროებში... შიშმა აიტანაო, რომ ვთქვათ, ცოტა იქნება. შეგირდს გული ასკდომაზე ჰქონდა, კანდელის მკრთალი სინათლე მთვარის ციალად ეჩვენებოდა, ხოლო ოსტატის ოთახი – შორეული მთის ჭინკებით გატენილ ხეობად.

მაგრამ შეგირდი მარტო იმას არ შეუშინებია, რომ ჭოტი დაესხა თავს. არა, მას თმა ყალყზე დაუდგა, როცა ოსტატმა ესიხიდემ, აუღელვებლად რომ უცქერდა ამ აურზაურს, მშვიდად გაშალა ქაღალდი, ამოიღო ფუნჯი და სურათის ჩახატვა დაიწყო – თუ როგორ აწამებს ქალწულივით ნაზ ჭაბუკს გაავებული ტყიური. მოჰკრა თუ არა შეგირდმა თვალი ყველაფერ ამას, მაშინვე ენითაუწერელმა შიშმა შეიპყრო და ერთი პირობა იფიქრა კიდეც, ოსტატი მოკვლას ხომ არ მიპირებსო.

ესიხიდესაგან არც არავის გაუკვირდებოდა ამგვარი რამ. ჭოტი ხომ სწორედ იმიტომ მიუსია შეგირდს, რომ თავზარდაცემული კაცის ბორგვა-ხეთქება ჩაეხატა. ამიტომ, როცა შეგირდმა დაინახა, ოსტატი აინუნშიაც არ აგდებს ჩემს გასაჭირს და მშვიდად განაგრძობს თავის საქმესო, შიშისაგან გონდაკარგულმა თავი მკლავებში ჩარგო, საშინლად დაიყვირა და ოთახის კუთხეში მიიკუჭა. მაშინ ესიხიდემ რაღაცნაირი შიშით შეჰყვირა და წამოხტა, მაგრამ ამ დროს ფრინველმა კიდევ უფრო უმატა ფრთების ფართხუნს და იმწამსვე ყურისწამღები გრუხუნი გაისმა, თითქოს რაღაც ჩამოვარდა და დაიმსხვრაო. შიშისაგან მიმკვდარებულმა შეგირდმა ხელები უნებურად ჩამოუშვა, თავი ასწია და მიმოიხედა – ოთახში წყვდიადი ჩამოწოლილიყო და მხოლოდ ოსტატის ყვირილი ისმოდა. იგი ბრაზით უხმობდა შეგირდებს.

ბოლოს შორიდან გამოეხმაურა რომელიღაც მოწაფე და აჩქარებით შემოიტანა ანტებული სანთელი. მოციმციმე ალზე დაინახეს, რომ კანდელი გადაბრუნებულიყო, იატაკი და ფარდაგები ზეთით მოთხვრილიყო, იქვე ჭოტი ეგდო და ცალ ფრთას იქნევდა. მაგიდიდან ოდნავ წამოწეული ესიხიდე თავზარდაცემული რაღაც გაუგებრობას ბუტბუტებდა. არც იყო გასაკვირი: ჭოტს თავსა და ნახევარ ტანზე შავი გველი შემოხვეოდა. ალბათ, როცა შეგირდი კუთხეში იკლაკნებოდა, ქოთანი გადააბრუნა, გველი გამოძვრა, ჭოტმა ჩანისკარტება მოუნდომა და მთელი ეს აურზაური ამან გამოიწვია. შეგირდებმა ერთმანეთს გადახედეს. ისინი გააკვირვა უცნაურმა სანახაობამ. მერე უსიტყვოდ დაუკრეს თავი ოსტატს და სწრაფად გამოვიდნენ ოთახიდან. თუ რა დაემართა შემდეგ გველსა და ფრინველს, არავინ უწყის.

მსგავს ამბებს სათვალავი არ ჰქონდა. სურათებით თეჯირის მოხატვა მხატვარს შემოდგომის დამდეგს უბრზანეს და აი, ზამთრის მიწურულამდე შეგირდებს თავიანთი მასწავლებლის ასეთი უცნაური და ახირებული საქმეების მოლოდინი ჰქონდათ ყოველდღე. მაგრამ ზამთრის მიწურულს ოსტატმა მუშაობა რაღაც ვერ აააწყო, სახე კიდევ უფრო მოუქურუხდა და გაღიზიანებული ლაპარაკობდა. სანახევროდ მოხატულ თეჯირს არაფერი ემატებოდა. ის კი არა და, ოსტატი ხანდახან იმასაც კი შლიდა, რაც დახატული ჰქონდა და ამას ბოლო არ უჩანდა.

სახელდობრ რა არ გამოსდიოდა მას, არავინ უწყოდა. ან კი ვინ ეცდებოდა ამის გაგებას. მწარე გამოცდილებით თვალახელილი შეგირდები თავს ისე გრძნობდნენ, თითქოს ვეფხვთან ან მგელთან ერთად ისხდნენ გალიაში და მთელი მონდომებით ცდილობდნენ, მორიდებოდნენ ოსტატის თვალს.

მთელი ამ დროის განმავლობაში ისეთი არაფერი მომხდარა, მოყოლად რომ ღირდეს. ოღონდ... თავისნათქვამა ბერიკაცს თვალები რაღაც წყლიანი გახუდა. ზოგჯერ, როგორც კი მარტო დარჩებოდა, ტიროდა. ერთი შეგირდი მიყვებოდა: ერთხელ ბაღში შევედი და რას ვხედავ, ოსტატი ფანჩატურში დგას, გაზაფხულის ცას მიშტერებია და თვალები ცრემლით აქვს სავსეო. შეგირდს უხეხულად ეგრძნო თავი და სწრაფად დაუტოვებია იქაურობა. აბა, განა საკვირველი არაა, რომ ეს თავდაჯერებული ადამიანი, «სიკვდილ-სიცოცხლის ბორბლისათვის» გზებზე დაყრილ გვამებს რომ ხატავდა, ბავშვივით ტიროდა, რადგან სურათი ისეთი არ გამოსდიოდა, როგორიც მას სურდა?

მაგრამ, სანამ ესიხიდე შეპყრობილივით მუშაობდა თავის სურათზე, მისი ქალიშვილი სულ უფრო ნაღვლიანდებოდა და ხანდახან იმასაც კი ვამჩნევდით, როგორ ყლაპავდა ცრემლებს. იგი ყოველთვის ფიქრიანი და წყნარი იყო, მაგრამ ახლა ქუთუთოები დაუმძიმდა, თვალები ჩაუცვივდა, დანაღვლიანდა. თავდაპირველად მარჩიელობა დავიწყეთ, შეიძლება მამაზე ფიქრობს ან კიდევ მისი ნაღველი სიყვარულითაა გამოწვეულიო, მაგრამ მერე თქვეს, თითქოს მის ბრწყინვალებას ესიხიდეს ქალიშვილის დამორჩილება განეზრახოს და ამის შემდეგ უცებ შეწყდა ყოველგვარი მითქმა-მოთქმა, თითქოსდა სავსებით გადაავიწყდათო იგი.

ერთხელ, შუაღამე კარგა ხნის გადასული იქნებოდა, მარტო მივდიოდი დერეფანში. უცებ საიდანღაც მაიმუნმა ესიხიდემ მოირბინა და ქვედაყანის კალთების ქაჩვა დამიწყო. თბილი ღამე იყო, მთვარე მკრთალად ანათებდა და მეჩვენებოდა, თითქოს აყვავებული ქლიავის სურნელი იფრქვეოდა საიდანღაც. და აი, მთვარის სინათლეზე დავინახე, რომ მაიმუნმა თეთრი კბილები დაკრიჭა, დრუნჩი მოჭმუჭნა და მერე შეშლილივით დაიწყო ყვირილი. უხერხულად ვიგრძენი თავი, შევშფოთდი კიდევაც. მაიმუნი ახლა ქვედატანზე მექაჩებოდა. დავაპირე, თავიდან მომეშორებინა და ჩემს გზას დავდგომოდი, მაგრამ შემდეგ გადავიფიქრე. ერთხელ რომელიღაც მსახურმა მაიმუნს აწყენინა და ამისათვის მაგრამ მოხვდა ახალგაზრდა ბატონისაგან. ამასთანავე ნათელი იყო, რო მაიმუნის ასეთ შეშფოთებას რაღაც მიზეზი ჰქონდა. გადავწყვიტე, გამეგო, რა მოხდა და უხალისოდ გადავდგი რამდენიმე ნაბიჯი იქითკენ, საითაც პირუტყვი მეწეოდა.

ასე აღმოვჩნდი დერეფნის მოსახვევთან. ფიჭვების დაღრეკილი ტოტების მიღმა გუბურა მოჩანდა, ღამის წყვდიადშიც რომ ლაპლაპებდა ოდნავ. შიშმა ამიტანა: გვერდითა ოთახიდან შეშფოთებული, საოცრად ხმადაბალი ლაპარაკი შემომესმა. ვიღაცები კამათობდნენ. გარეთ კი ყველაფერი გაყუჩებულიყო და მოკამათეთა ხმები ისე ისმოდა, თითქოს მთვარის სხივებში თუ ღამის წყვდიადში თევზები ჩქაფუნობენო. ამიტომ, გავიგონე თუ არა ადამიანთა ხმები, უნებურად შევჩერდი: თუ აქ ვიმე ცელქობის უფლებას აძლევდა თავს, მე მათ ვუჩვენებ სეირს-მეთქი! – გავიფიქრე და სუნთქვაშეკრული ავეკარი კარებს.

როგორც ჩანს, მაიმუნს მოეჩვენა, რომ ფეხს ვითრევდი. მოუთმენლად დაიწყო ტრიალი ჩემს ფეხებთან, შემდეგ ისე საცოდავად დაიკვნესა, თიტქოს ახრჩობენო და უცებ მხატზე შემახტა. უნებურად თავი გვერდზე გადავწიე, ხოლო მაიმუნი, დაბლა რომ არ ჩამოვარდნილიყო, სახელოში ჩამაფრინდა. იმწამსვე დაბნეულმა წავიფორთხილე და მთელი ტანით დავეჯახე კარებს. დაყოვნება უკვე აღარ შეიძლებოდა. სწრაფად გავწიე კარები და ის იყო მთვარით განათებული ოთახის სიღრმეში უნდა შევვარდნილიყავი, რომ შეშინებული შევდექი, რადგან ჩემკენ ლარიდან ასხლეტილი ისარივით გამოექანა ვიღაც ქალი, კარებთან მდგარს კინაღამ დამეჯახა, გარეთ გამოვარდა, აქ უცებ მუხლებზე დაეცა და სულშეხუთული და შეშინებული ისე მომაჩერდა, თითქოს რაღაც საშინელს გადააწყდაო.

ვფიქრობ, ზედმეტია იმაზე ლაპარაკი, რომ ეს ესიხიდეს ქალიშვილი იყო. მაგრამ იმ საღამოს იგი რაღაც გადასხვაფერებული მეჩვენა. თვალები გაფართოებოდა, ლოყები ასწითლებოდა და აჩაჩული ტანსაცმელიც რაღაც განსაკუთრებულ, უჩვეულო მომხიბვლელობას ანიჭებდა მას. ნუთუ ეს მართლა ესიხიდეს ნაზი, მორიდებული ქალიშვილი იყო? მე კარებს მივეყრდენი და მღვარით განრწყინებულ ამ მშვენიერ, ქალწულებრივ სხეულს მივაცქერდი, მერე იმ მხარეს გავიხედე, საიდანაც ვიღაცის აჩქარებული ნაბიჯის ხმა მოისმოდა და თვალებით ვკითხე, ვინ იყო?

ქალიშვილმა ტუჩები მოიკვნიტა და უხმოდ გააქნია თავი... ო, რა საცოდავი შესახედაბი იყო იგი ამ წუთას!

დავიხარე და ჩავჩურჩულე: «ვინ იყო?» მაგრამ ახლაც მხოლოდ თავი გადააქნია და არაფერი მიპასუხა. ის კი არა და, მის გრძელ წამწამებს კურცხალი ჩამოეკიდა და კიდევ უფრო მაგრად მოკუმა ტუჩები.

მე მიამიტი ქალი ვარ და მხოლოდ მარტივ, ყველასთვის გასაგებ ამბებში ვერკვევი. ამიტომ, უბრალოდ, აღარ ვიცოდი, მეტი რაღა უნდა მეთქვა და ერთხანს გაუნძრევლად ვიდექი, თითქოს ქალიშვილის გულისცემას ვუგდებდი ყურს. რატომღაც მეჩვენებოდა, რომ ჩემის მხრივ ცუდი საქციელი იქნებოდა, კიდევ რაიმე რომ მეკითხა მისთვის... რამდენ ხანს გაგრძელდა ასე, არ ვიცი. ბოლოს კარები მივხურე, ქალიშვილს გადავხედე, რომელიც ამასობაში ცოტათი გონს მოსულიყო და რაც შეიძლება რბილად ვუთხარი, წადი შენს ოთახში-მეთქი, მერე კი ჩემი გზა განვაგრძე. სულში შფოთი შემეპარა, თითქოს აკრძალული ვიხილე და თავს უხერხულად ვგრძნობდი. ათი ნაბიჯიც არ გადამედგა, რომ ქვედატანის კალთაზე ისევ მომქაჩა ვიღაცამ. შიშით მიმოვიხედე. ჰოი, საკვირველებავ!

ჩემს ფეხებთან მაიმუნი ესიხიდე იდგა ადამიანივით გულხელდაკრეფილი, ოქროს ზანზალაკებს აწკრიალებდა და მოწიწებით მიკრავდა თავს.

იმღამინდელი შემთხვევის შემდეგ ოციოდე დღე გავიდა. ერთხელ ესიხიდე მოულოდნელად გამოცხადდა სასახლეში და მის ბრწყინვალებასთან მიღება ითხოვა. მხატვარი დაბალი წოდებისა იყო, მაგრამ დიდი ხანია ხორიკავას კეთილგანწყობილებით სარგებლობდა. მისმა ბრწყინვალებამ, რომელიც არც ასე იოლად იღებდა ხალხს, ახლა ხალისით მისცა დასტური. ესიხიდე ჩვეულებრივად იყო გამოწყობილი: თავისი განუშორებელი მუქ-ყვითელი კარიგინუ ემოსა და გაქექილი მიმიებოესი ეხურა. გარეგნულად ჩვეულებრივზე უფრო მოღუშული ჩანდა.

– თეჯირის შესახებ უნდა მოგახსენოთ, რომლის ჯოჯოხეთის სურათებით მოხატვა თქვენმა ბრწყინვალებამ დიდი ხანია მიბრძანა. დიდად მოვინდომე, დღე და ღამ ფუნჯი მეჭირა ხელში და წარმატებასაც მივაღწიე. ჩემი სამუშაოს დიდი ნაწილი უკვე შესრულებულია.

– შესანიშნავია, კმაყოფილი ვარ.

ოღონდ ხმა მისი ბრწყინვალებისა, ამ სიტყვების წარმოთქმა რომ ინება, რაღაც უსიცოცხლოდ, უხალისოდ ჟღერდა.

– არა, არაფერიც არაა შესანიშნავი! – გაბრაზებულმა ესიხიდემ თვალები დახარა. – დიდი ნაწილი შესრულებულია, მაგრამ ერთი სურათის დახატვა ვერაფრით შევძელი.

– რაო?! ერთი სურათის დახატვა არ შეგიძლია?

– დიახ, არ შემიძლია. მე არასოდეს არ შემიძლია იმის დახატვა, რაც არ მინახავს. თუკი დავხატე, მუდამ უკმაყოფილო ვარ და ისე გამოდის, რომ არ შემიძლია.

ამ სიტყვებზე მისმა ბრწყინვალებამ დამცინავად გაიღიმა.

– მაშ, თეჯირი ჯოჯოხეთის სურათებით რომ მოხატო, თავად უნდა იხილო ჯოჯოხეთი?

– დიახ, თქვენმა ბრწყინვალებამ სიმართლის თქმა ინება. რამდენიმე წლის წინ მე საკუთარი თვალით ვიხილე ისეთი ბობოქარი ხანძარი, თავისუფლად რომ შეიძლებოდა ჯოჯოხეთურ ცეცხლად ჩაგვეთვალა და ცადაწვდილი ალი «ეძირი-ფუდოს» სურათზე სწორედ იმის წყალობით დავხატე, ეს ხანძარი რომ მქონდა ნანახი. თქვენი ბრწყინვალება იცნობს ამ სურათს.

– კი მაგრამ ცოდვილნი? ამას გარდა, არა მგონია, რომ ჯოჯოხეთის მსახურებიც გენახოს სადმე.

მისი ბრწყინვალება ისეთი სახით იძლეოდა შეკითხვებს, თითქოსდა ესიხიდეს სიტყვები სრულებითაც ვერ აღწევდა მის სმენამდე.

– მე ვნახე ჯაჭვით შებორკილი ადამიანი, მთლიანად ჩავიხატე, როგორ გლეჯდა მეორე ადამიანს მტაცებელი ფრინველი. ასე რომ, არ შეიძლება იმის თქმა, თითქოს სრულიად არ ვიცნობდე ცოდვილთა ტანჯვას. და ჯოჯოხეთის მსახურნიცღ – ესიხიდემ ცალყბად ჩაიცინა, – ჯოჯხეთის მსახურნიც არაერთგზის გამომეცხადებიან სიზმარში თუ ცხადში. ხარის დრუნჩიანი და ცხენისთავიანი ჭინკები, სამი სახითა და ექვსი ხელით. ისინი უხმოდ ურტყამდნენ ხელისგულებს ერთმანეთზე და უჩუმრად, პირდაღებულები ყოველდღე და, შეიძლება ითქვას, ყოველწამს მოდიან ჩემს საწამებლად. არა... რისი დახატვაც მე მსურს და ვერ ვახერხებ, სულ სხვა რამეა.

ასეთმა სიტყვებმა, როგორც ჩანს, მისი ბრწყინვალებაც კი გააოცა. ერთხანს უკმაყოფილოდ შეჰყურებდა ესიხიდეს, შემდეგ მრისხანედ შეჰყარა წარბები და კბილებში გამოსცრა:

– თქვი, რისი დახატვა ვერ მოახერხე!

– მინდა, თეჯირის შუაში მაღლიდან გადმოვარდნილი ეტლი დავხატო.

ეს რომ თქვა, ესიხიდემ პირველად მიაპყრო გამჭოლი მზერა მის ბრწყინვალებას. გამიგონია, როცა სურათზე ლაპარაკობს, შეშლილს ემსგავსებაო, და მაშინაც ალბათ მისი გამოხედვა შიშის ზარს დასცემდა ადამიანს.

– ეტლში კი, – განაგრძობდა მხატვარი, – შავ თმაზე ალმოდებული სეფექალი იგრიხება ტანჯვით. კვამლისაგან სულშეხუთულს წარბები დაბრეცია და სახე ზევითკენ მოქცევია. ხელით ბამბუკის ფარდას გლეჯს, შეიძლება იმიტომ, რომ მისგან წამოსულ ნაპერწკალთა წვიმისაგან დაიხსნას თავი. ზემოთ ფრთების ფართხუნით ტრიალებს და ცეცხლმოკიდებულ ეტლს თავს ევლება ათი-ოცი მტაცებელი ფრინველი... აი, ამ ქალბატონისა და ცეცხლმოდებული ეტლის დახატვა ვერ მომიხერხებია.

– მერე რა? – რატომღაც კმაყოფილი სახით შეეპასუხა მხატვარს მისი ბრწყინვალება.

– ამის დახატვას ვერ ვახერხებ... – და უცებ მკვეთრად, თითქოს ვინმეს უნდა ეცესო, წამოიძახა: – გევედრებით, თქვენო ბრწყინვალებავ, დააწვევინეთ ჩემს თვალწინ ეტლი, ამას გარდა, თუ შეიძლება...

მის ბრწყინვალებას სახე მოექუფრა, მაგრამ უცებ გადაიხარხარა და სიცილისაგან სულშეხუთულმა ამის თქმაღა მოახერხა:

– მე ყველაფერს გავაკეთებ, რასაც შენ ითხოვ.

ეს სიტყვები რომ გავიგონე, გულმა რეჩხი მიყო და უცებ ძალიან შევშინდი. მართლაც და, მის ბრწყინვალებასაც სახე სულ გადასხვაფერებოდა, ტუჩებზე ქაფი მოსდებოდა და თვალებში რისხვა ჩასდგომოდა. კაცი იფიქრებდა, ესიხიდეს სიგიჟე მასაც გადაედოო. იგი ნელ-ნელა დაწყნარდა, მაგრამ უცებ, თითქოს ეშმაკი შეუყჯდაო, ისევ გადაიხარხარა:

– დავწვავ ეტლს! მასში სეფექალივით გამოწყობილ მშვენიერ ასულს ჩასვამ და იგი, ალითა და შავი კვამლით გაწამებული, საშინელი სიკვდილით მოკვდება. ის, ვინც ამის დახატვა მოიფიქრა, მართლაც პირველი მხატვარია მთელს ცისქვეშეთში! ბარაქალა, მართლაც ბარაქალა!

მისი ბრწყინვალების სიტყვები რომ გაიგონა, ესიხიდე მაშინვე გაფითრდა, მხოლოდ ტუჩებს აცმაცუნებდა ოდნავ, თითქოს ჰაერი არ ყოფნისო, მერე მთელი სხეული მოუდუნდა, იატაკს ხელებით დაეყრდნო და წყნარად, ძლივსგასაგონად მოახსენა მადლი:

– ეს უდიდესი ბედნიერებაა!

– შესაძლოა, მისი ბრწყინვალების სიტყვები რომ გაიგონა, ესიხიდეს თვალნათლივ წარმოუდგა თავისი ჩანაფიქრის მთელი საშინელბა. ჩემი ხანგრძლივი სიცოცხლის მანძილზე ერთადერთხელ, მხოლოდ ახლა შემეცოდა იგი.

ეს ამბავი ორი სამი დღის შემდეგ მოხდა, ღამით. მისმა ბრწყინვალებამ ესიხიდე იხმო, რათა, პირობისამებრ, ეტლის დაწვა ეჩვენებინა. ეს, რა თქმა უნდა, სასახლეში არ მომხდარა, ეტლი ქალაქგარეთ, აგარაკზე დაწვეს, სადაც ადრე მისი ბრწყინვალების და ცხოვრობდა. ამ აგარაკს მდაბიურად «იუკიგეს სასახლეს» ეძახდნენ.

ამ «იუკიგეს სასახლეში» კარგა ხანია აღარავინ ცხოვრობდა და დიდი, მიტოვებული ბაღი ერთიანად გავერანდა. ათასნაირი ხმები დადიოდა მისი ბრწყინვალების დაზე, აქ რომ გარდაიცვალა. მაგალითად, უმთვარო ღამეები, სასახლის ტალანებში მისი ალისფერი კაბა დაფრინავსო... დღისითაც კი პირქუში იყო აქაურობა, ხოლო ღამით, ვარსკვლავთა სინათლეზე, ზღაპრულ ურჩხულების მსგავსი ვეება ღამურები დაფარფატებდნენ.

მაშინაც ბნელი, უმთვარო ღამე იყო. ჩირაღნების შუქზე მის ბრწყინვალებას დაინახავდით. იგი თეთრი ფარჩის ქობაშემოვლებულ ბალიშზე იჯდა ფეხმორთხმული, გარეთა გალერეის კუთხეში. სადარბაზო ტანსაცმელი ეცვა – ყვითელი ნაოსი და ღერბებით დამშვენებული მუქ-ლურჯი ხაკამა. მის ირგვლივ უახლოესი პირები მოკალათებულიყვნენ მოწიწებით. მათ შორის ერთი ახოვანი გეცემოდათ თვალში. მას ამბობდნენ, სულ ახლახან, მიტინოკუსთან გამართული ომის დროს, შიმშილისაგან შეწუხებულს ადამიანის ხორცი უEამია და მას მერე ისეთი ღონიერი გამხდარა, ცოცხალი ირმისთვის რქების მომტვრევა შეუძლიაო. იგი მედიდურად მოკალათებულიყო კუთხეში, წელზე ფართო სარტყელი შემოერტყა და ხელში მაღლა შემართული ხმალი ეჭირა. ქარი ჩირაღდნების ალს ათამაშებდა და ადამიანთა ფიგურები ხან სინათლეზე გამოდიოდნენ, ხან ჩრდილს ეფარებოდნენ. ყველაფერი ეს სიზმარს ჰგავდა და შიშს იწვევდა.

ბაღში კი ვარსკვლავებისმაგვარი ოქროს სამშვენისებით მორთული ეტლი ბრწყინავდა. იგი ჯერ კიდევ შეუბმელი იყო და ხელნა ალმაცერად ეშვებოდა ქვესადგარზე. ეტლის მაღალ სახურს სქელი ბურუსი ჩამოსწოლოდა და თუმცა უკვე გაზაფხული იდგა, მის შეხედვაზე ტანში სიცივე დაგივლიდათ. ბუკბუკის ლურჯი ფარდა, რომელსაც ნახჭიანი არშია ჰქონდა შემოვლებული, სულ დაბლა იყო დაშვებული და ყველაფერს ფარავდა. ეტლის ირგვლივ ბრძანების შესასრულებლად მომზადებული მსახურები იდგნენ ანთებული ჩირაღდნებით და თვალყურს ადევნებდნენ, რომ ბოლო ფანჩატურისაკენ არ წაეღო ნიავს.

თვითონ ესიხიდე მოშორებით ჩაცუცქულიყო ფანჩატურის მოპირდაპირე მხარეს. თავის განუშორებელ კარიგინუსა და გაცრეცილ მიმიებოსში იგი ისე საოცრად დაპატარავებული და საცოდავი ჩანდა, თითქოს ვარსკვლავებით მოჭედილი ცის სიმძიმეს გაუჭყლეტიაო. მხატვარს მასავით გამოწყობილი შეგირდი ახლდა. რადგან ორივენი სიბნელეში ისხდნენ, ფანჩატურიდან, სადაც მე ვიმყოფებოდი, მათი ტანსაცმლის ფერის გარჩევაც კი არ შეიძლებოდა.

შუაღამე ახლოვდებოდა. მთელი ბაღი, ხეებითა და ნაკადულებით ისეთ წყვდიადს მოეცვა, ყველანაირ ჩქამსა და ბგერას რომ ნთქვადა და ახშობდა: სიჩუმეში, როცა კაცს ეჩვენება, საკუთარი სუნთქვა მესმისო, ნიავის წყნარი შარიშური ისმოდა მხოლოდ. ნიავის ყოველ მოქროლვაზე ჩირაღდანთა მჭვარტლისა და ბოლის სუნს ვგრძნობდი. მისი ბრწყინვალება ერთხანს ჩუმად იყო და ამ ზღაპრულ სურათს უყურებდა. მერე წინ გადაიხარა და ხაფი ხმით დაიძახა:

– ესიხიდე!

მხატვარმა თითქოს უპასუხა, მაგრამ ჩემს სმენას რაღაც გაუგებარი კვნესა მისწვდა მხოლოდ.

– ესიხიდე! დღეს, შენი სურვილისამებრს, დავაწვევინებთ ეტლს!

ეს რომ თქვა, მისმა ბრწყინვალებამ წამით შეავლო თვალის შინაკაცებს. სეიძლება მომეჩვენა, მაგრამ ამ დროს შინაკაცებმა თითქოს მრავალმნიშვნელოვნად გადახედეს ერთმანეთს და გაიღიმეს. ესიხიდემ თავი ასწია და მოწიწებით მიაპყრო მზერა გალერეას, მაგრამ არაფერი უთქვამს.

– კარგად შეხედე! ეს ის ეტლია, რომელშიც მე ვჯდებოდი ხოლმე. შენ ალბათ გახსოვს იგი. ახლა მისი დაწვა მნებავს, რათა თვალნათლივ გიჩვენო ცეცხლოვანი ჯოჯოხეთი. – მისი ბრწყინვალება დადუმდა და ხელახლა მოავლო თვალი დიდებულებს. შემდეგ უცებ მკაცრად წარმოთქვა: – შიგნით გათოკილი დამნაშავე ზის. დიახ, როცა ეტლს ცეცხლს წაუკიდებენ, უკეთური ქალის სხეული დაიწვება, ძვლები დანახშირდება და იგი საშინელ ტანჯვაში დალევს სულს. შენი სურათისათვის ეს განუმეორებელი ნატურა იქნება! არაფერი გამოგეპაროს, კარგად დააკვირდი, როგორ აალდება ქათქათა სხეული და აბრიალებული თმა როგორ გაიფანტება ნაპერწკლებად.

მისი ბრწყინვალება მესამეჯერ დადუმდა, მაგრამ შემდეგ, თითქოს რაღაც გაახსენდაო, სიცილით, ოღონდ ამჯერად ძლივსგასაგონად, ისე, რომ მხოლოდ მხრები უთრთოდა, წარმოთქვა:

– ასეთ სანახაობას მეორედ მოსვლამდე ვერ იხილავ! მეც უნდა დავტკბე მისი ცქერით. აბა, ასწიეთ ფარდები, აჩვენეთ ესიხიდეს, ვინ ზის ეტლში!

ბრძანება რომ გაიგონა, ერთ-ერთი მსახური მაღლააწეული ჩირაღდნით მიუახლოვდა ეტლს, ხელი გაიწოდა და ერთი აქნევით გადასწია ფარდა. აბრიალებულმა ჩირაღდანმა ალისფერი რხეული შუქით გაანათა ეტლის მოგრძო შიგთავსი – ჯაჭვით შეუბრალებლად შებოჭილი ქალი... ოჰ, აბა ვინ ვერ იცნობდა მას! მდიდრულ, ალუბლის ყვავილებით მორთულ აბრეშუმის კაბაზე თვალწარმტაცად ეშვებოდა კუპრივით შავი თმა, ლამაზად ბრჭყვიალებდა ცერად დამაგრებული ოქროს სარჭები. ტანსაცმლით მისი ცნობა არ შეიძლებოდა, მაგრამ სარო ტანი, თეთრი კისერი და მორცხვი, ნაღვლიანი სახე... ეს ესიხიდეს ქალიშვილი იყო! მე კინაღამ დავიკივლე.

და მაშინ... ის ახოვანი კაცი, ჩემს პირდაპირ რომ იჯდა, წამოდგა, ხმლის ვადას ჩასჭიდა ხელი და მრისხანე მზერა მიაპყრო ესიხიდეს. შეშინებულმა შევნიშნე, რომ ესიხიდემ კინაღამ გრძნობა დაკარგა. აქამდე იგი ჩაცუცქული იყო, მაგრამ უცებ წამოვარდა, ხელები წინ გაიშვირა და თავდავიწყებულმა ეტლისაკენ გაიწია. სამწუხაროდ, იგი ჩემგან შორს იყო, გარდა ამისა, ბნელოდა და მისი სახის გამომეტყველების გარჩევა ვერ შევძელი. ამის გამო დანანებაც ვერ მოვასწარი, რომ მხატვრის ფერდაკარგული, სისხლისგან დაცლილი სახე, სახე კი არა, მთელი ტანი, თითქოს რაღაც უხილავი ძალით ზეაზიდული, უცებ მკაფიოდ დამიდგა თვალწინ. მისი ბრწყინვალების ბრძანებაზე – წაუკიდეთო! – მსახურებმა ჩირაღდნები ისროლეს და თვალისმომჭრელად აბრიალდა ცეცხლწაკიდებული ეტლი, რომელშიც მხატვრის ქალიშვილი იჯდა.

ალი სწრაფად მოედო ეტლის სახურავს. სოსანისფერი ფოჩები, რომლებითაც ეტლის კიდეები იყო მორთული, ისე შეირხა, თითქოს ნიავმა დაუბერაო. ქვემოდან კვამლის თეთრი ბოლქვები გამოიჭრა. მათი სიკაშკაშე სიბნელეშიაც თვალს სჭრიდა ადამიანს. ნაპერწკლები ისე ცვიოდა, თითქოს ოქროს სამკაულები იფანტებოდა წვიმის შხეფებივით. რას ნახავდა კაცის თვალი ამაზე საშინელს! უზარმაზარი ალის ცეცხლოვანი ენები ლოკავდა ეტლს და ზეცისაკენ მიიკლაკნებოდა. იქაურობა ისე კაშკაშებდა, კაცი იფიქრებდა, მზე ჩამოვარდნილა და ციური ცეცხლი ბობოქრობს დედამიწაზეო. პირველ წამს კინაღამ ვიკივლე, მაგრამ მერე, თითქოს სული გამეყარა, პირდაღებული, თავზარდაცემული შევყურებდი ამ საშინელ სურათს. ხოლო მამამისი, ესიხიდე... დღემდე ვერ შევძელი მისი სახის დავიწყება. თავდაპირველად აზრდაკარგულს თითქოს ეტლთან მივარდნა უნდოდა, მაგრამ იმ წამს, როცა ალი აბრიალდა, შეჩერდა, ხელები წინ გაიშვირა და ყველაფრის შთამთქმელი მზერა მიაპყრო ხანძარს. ერთი წამითაც არ მოუშორებია თვალი ცეცხლში გახვეული ეტლისათვის. კაშკაშა სინათლეში კარგად მოჩანდა მისი დაღარული, უმსგავსი სახე, ფართოდ გახელილი თვალები, დაბრეცილი ტუჩები, ნერვიულად მოცახცახე ლოყები... მთელი საშინელება, განწირულობა, შიში, რიგრიგობით რომ ეუფლებოდა ესიხიდეს გონებას, მის სახეზე იყო გამოხატული. ქვესკნელის მთავართა წინაშე მდგომ ბოროტმოქმედსაც არ ექნებოდა ალბათ ასეთი საწყალობელი სახე: ამ სურათის ხილვაზე ახოვანი კაციც კი გაფითრდა და შიშით მიაჩერდა მის ბრწყინვალებას.

მისი ბრწყინვალება ტუჩებს იკვნეტდა, ხანდახან ბოროტად ჩაიცინებდა და თვალს არ აშორებდა ეტლს. იქ კი... რაც მე იქ ვიხილე, არავითარი ძალა არ მეყოფა იმის გადმოსაცემად. ბოლისაგან სულშეხუთული ქალის უკან გადავარდნილი თავი, გრძელი, ალმოდებული, ააწეწილი თმა, ლამაზი, ალუბლის ყვავილებით მოქარგული კაბა, ყველას თვალწინ რომ იქცა ცეცხლად... ო, რა საშინელება იყო! განსაკუთრებით იმ წუთებში, როცა ღამის ნიავი კვამლს გაფანტავდა და ცეცხლის ენები გადაიწეოდა: ალისფერ, ოქროს მტვერით მოციმციმე არილში მოჩანდა, ქალი როგორ ჩაფრენოდა კბილებით ქსოვილის ნაჭერს, რომლითაც პირი ჰქონდა აკრული, როგორ ფეთქვდა და იგრიხებოდა, თითქოს აგერ-აგერ ჯაჭვებიც დაწყდებაო. იმ წუთას ყველას ყალყზე დაგვიდგა თმა, თითქოს ნამდვილი ჯოჯოხეთი ვიხილეთ საკუთარი თვალებით!

და აი, თითქოს ისევ ღამის ნიავმა გადაუქროლა ხეთა კენწეროებს... ალბათ ასე იფიქრა ყველამ. გაისმა თუ არა ეს ხმა ჩაბნელებულ ცაზე, მაშინვე რაღაც შავი მოსწყდა სასახლის სახურავს, ბურთივით ჩაეშვა ცეცხლწაკიდებულ ეტლში, ალმოდებული კარის მიღმა გადაწოლილი ქალიშვილის მხრებს მიეკრა და მკვეთრი, აბრეშუმის ფხრეწისმაგვარი, საოცრად შესაბრალისი ხმა გამოსცა... ერთხელ... მეორეჯერ... მესამეჯერ... ჩვენ ყველამ თავდავიწყებით წამოვიყვირეთ: კედლადაღმართული ალის ფონზე გოგონასთან ჩახუტებული მაიმუნი, მეტსახელად ესიხიდე, იკრუნჩხებოდა. იგი მდინარე ხორიკავას ნაპირას აღმართულ სასახლეში ჰყავდათ დაბმული... მაგრამ პირუტყვი მხოლოდ წამით გამოჩნდა. ოქროსფერი ნაპერწკლები ბოლქვებად აიჭრა მაღლა და ქალიშვილიცა და მაიმუნიც მაშინვე კვამლის ბუღმა დაფარა. ახლა ბაღში მხოლოდ ცეცხლმოდებული ეტლი ბრიალებდა ყურისწამღები ტკაცუნით, არა, უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით – ეტლი კი არა, ცეცხლოვანი სვეტი, ვარსკვლავებით მოჭედილი ცისკენ რომ მიიწევდა პირდაპირ.

ესიხიდე თითქოს გაქვავდა ამ ცეცხლოვანი სვეტის წინაშე... მაგრამ აი, საოცრება: აქამდე იგი ჯოჯოხეთურ ტანჯვას განიცდიდა თითქოს, მაგრამ ახლა გულხელდაკრეფილი იდგა, მისი ბრწყინვალების არსებობაც კი დავიწყებოდა და დაღარულ სახეზე რაღაც ენითაუწერელი აღტაცების ნათელი გადაჰფენოდა. იგი ალბათ ვერც კი ხედავდა, როგორი ტანჯვით კვდებოდა მისი ერთადერთი ქალიშვილი. წითელი ალის სილამაზე და ცეცხლში მბორგავი ქალის სხეული უსაზღვრო აღტაცებას იწვევდა მის გულში და იგი ერთიანად მოაჯადოვა ამ სანახაობამ.

ამ წუთას ესიხიდეს დაუფლებოდა იდუმალი, თითქმის არაადამიანური სიდიადე, რომელიც მხოლოდ სიზმარში შეიძლება იხილოს კაცმა. უთვალავი ღამეული ჩიტიც კი, მოულოდნელი ალით დამფრთხალი, წივილით რომ დაჰქროდა ჰაერში, ახლოსაც კი არ გაჰკარებია ესიხიდეს გაცრეცილ ქუდს. მგონი, უსულგულო ფრინველთა თვალებმაც კი შეამჩნიეს ის საკვირველი სიდიადე, ოქროსფერ ნათლად რომ დასდგომოდა ესიხიდეს თავს.

ყოველი ჩვენთაგანიც სულგაკმენდილი, მთელი სხეულით ათრთოლებული, შეუცნობელი სიხარულით სავსე, ისე შევყურებდით ესიხიდეს, როგორც ახალმოვლენილ ბუდას. ცეცხლმოკიდებულ ეტლს გუგუნით ასდიოდა ალი მთელ ცისქვეშეთს ფარავდა. იქვე გაქვავებულივით იდგა ამ სანახაობით მოჯადოებული ესიხიდე... როგორი დიდება, როგორი აღამაფრენა ეხატა სახეზე! მისი ბრწყინვალება კი ამ დროს სახეშეშლილი, ტუჩებზე ქაფმოდებული, ორივე ხელით ჩაფრენოდა სოსანისფერი აბრეშუმით დაფარულ მუხლებს და ხარბად ნთქამდა ჰაერს.

«იუკიგეს სასახლეში» ეტლის დაწვის ამბავი მაშინვე მოედო მთელ ქვეყანას და ათასნაირი ხმა გავრცელდა. ამბობდნენ, მისმა ბრწყინვალებამ შური იძია უარყოფილი სიყვარულის გამოო, მაგრამ თავად ხორიკავა სრულიად საწინააღმდეგოს ამტკივცებდა: მას ჭკუა უნდოდა ესწავლებინა გულმხეცი მხატვრისათვის, რომელიც მზად იყო, თავისი სურათის გულისათვის ეტლი დაეწვა და ადამიანი გაეწირა.

ესიხიდეს კი, თუმცა ერთადერთი ქალიშვილი დაუწვეს თვალწინ, თავისი ქვასავით მტკიცე გადაწყვეტილება სურათის დახატვისა არ შეუცვლია. პირიქით, ეს გადაწყვეტილება კიდევ უფრო განუმტკიცდა. ბევრი თათხავდა ადა აგინებდა მას, ბოროტსა და მხეცს უწოდებდა, რადგან მამობრივი სიყვარული დაივიწყა სურათის გულისათვის. ამავე აზრისა იყო იოკოგაველი წინამძღვარიც. იგი ხშირად იტყოდა ხოლმე, რაც უნდა დიდი ხელოვანი იყოს ესიხიდე და როგორ ბრწყინვალედაც უნდა იცოდეს თავისი საქმე, თუკი დასაბამიერ ურთიერთობათა ხუთი კანონი არ ესმის, მაინც ჯოჯოხეთშია მისი ადგილიო.

ერთი თვის შემდეგ ჯოჯოხეთის სურათებით მოხატული თეჯირი უკვე მზად იყო. მაშინვე მოიტანა იგი ესიხიდემ სასახლეში და მოწიწებით წარუდგინა მისი ბრწყინვალების სამსჯავროს. იოკოგაველი მოძღვარიც იქ იყო ამ დროს და იგი ფრიად განაცვიფრა ცეცხლის საშინელმა გრიგალმა, თეჯირზე დახატულ ჯოჯოხეთში რომ ბობოქრობდა. ადრე იგი მოღუშული, ცერად თუ გადახედავდა ესიხიდეს, მაგრამ ახლა თავი ვერ შეიკავა და წამოიძახა: «შეუდარებელია!» მე ჯერაც ვერ დამივიწყებია, თუ როგორ გაიცინა მისმა ბრწყინვალებამ ამის გაგონებისას. მას შემდეგ ესიხიდე აუგად არავის უხსენებია.

ამასობაში მხატვარი იმქვეყნად წასულებს შეუერთდა. თეჯირის მოხატვა რომ დაამთავრა, მეორე ღამესვე ჩამოიხრჩო თავი. საკუთარი ოთახის თავხეზე. სიცოცხლე თუ მოსძულდა ერთადერთი ქალიშვილის დამკარგავს. იგი იმ ადგილას დაასაფლავეს, სადაც ადრე სახლი ედგა. საფლავის უბრალო ლოდი, წლების მანძილზე ქარისა და წვიმის ანაბარა რომ იყო მიტოვებული, ისე დაიფარა ხავსით, რომ ახლა აღარავინ უწყის, ვინ მარხია იქ.

ივლისი, 1918 წელი

ქრისტიანის სიკვდილი

სამასი წელიც რომ იცოცხლო ნეტარებაში, რომლის ღირსი არა ხარ, ისიც კი არარაობაა მომავლის მარადიულ და უსაზღვრო ნეტარებასთან შედარებით.

გი დე პედაკორი. «ჩანაწერები ღვთივსათნო ცხოვრების შესახებ», იაპონური თარგმანი. 1599 წ.

სიკეთისათვის აღძრული ადამიანი შეიცნობს სიტკბოებას საიდუმლოისას, ღვთაებრივ მოძღვრებაში რომაა დაფარული.

Imitatione christi

იაპონური თარგმანი. 1596 წ.

უხსოვარი დროის წინათ, იაპონიის ქალაქ ნაგასაკში, სანტა ლუჩიას ეკლესიაში ცხოვრობდა ყმაწვილი იაპონელი, სახელად ლორენცო. როგორც მოგვითხრობენ, იგი შობის ღამით სალოცავად მოსულ ქრისტიანებს უპოვიათ ტაძრის შესასვლელთან, შიმშილისაგან მთლად დაოსებული, მოუსულიერებიათ, მერე კი პატერენს შებრალებია და აღსაზრდელად აუყვანია. როდესაც ყმაწვილს ეკითხებოდნენ ვინაობას, იგი ჩვეულებრივ ალალი ღიმილით პასუხობდა, რომ მისი სამშობლოა პარაისო, ხოლო მამა – დეუსუ, და არც ერთხელ არ დასცდენია სიმართლე. ჩანდა, მისი მშობლები არ იყვნენ წარმართები. ამაში დასარწმუნებლად საკმაო იყო შეგეხედათ ქარვის კრიალოსნისთვის მის მაჯაზე. სწორედ ამიტომ, წმინდა მამამაც და ძმებმაც უკუაგდეს ყოვეგვარი ეჭვი და გულითად მზრუნველობას არ აკლებდნენ. რწმენის სიმტკიცით იგი არ ჩამოუვარდებოდა უფროსებს, რის გამოც ეკლესიის მეთაურები განცვიფრების გამოსახატავად სიტყვებს ვერ პოულობდნენ. პატარა ლორენცოს ყველა ხორცშესხმულ ანგელოზად თვლიდა, უყვარდათ და ეალერსებოდნენ, თუმცა არავინ უწყოდა, ვისი შვილი იყო და სადაური.

ყოველივე ამასთან ერთად, კიდევ უფრო დიდ აღტაცებას იწვევდა ძვირფასი ამარტისფერი მისი სახის ნაკვთები და გოგონასავით ნაზი ხმა. ლორენცოს განსაკუთრებული სიყვარულით ეპყრობოდა და როგორც პატარა ძმას, ისე უყურებდა ბერი სიმეონი, ისიც იაპონელი. ხელჩაკიდებული დაჰყავდა ყველგან ლორენცო. სიმეონი წარმოშობით სამურაო იყო. იგი სიმაღლითაც გამოირჩეოდა და დიდი ჯანითაც, რის წყალობით არაერთხელ დაეცვა პატერენი წარმართთაგან, ქვას და კრამიტს რომ ესროდნენ. იგი ისე ნაზად ელტვოდა ლორენცოს, როგორც მთის არწივი მტრედს, ანდა, როგორც აყვავილებული ვენახი ლიბანის კვიპაროსს, ლერწებით რომ შემოესკვნება ხოლმე.

ასე გაიარა სამზე მეტმა წელმა. და, აი, ლორენცოს დაუდგა ჟამი სრულწლოვანების წესის აღსრულებისა. მაგრამ უეცრად დაირხა ხმები, თითქოს ლორენცოს საიდუმლო კავშირი დაემყარებინა ქოლგებითა და წნული ქუდებით მოვაჭრის ქალიშვილთან, რომელიც სანტა-ლუჩიას ახლოს ცხოვრობდა. ეს მოხუციც საღვთო წიგნებს აღიარებდა და, ჩვეულებრივ, თავის ქალიშვილთან ერთად დადიოდა ეკლესიაში. გოგონა ლოცვის დროსაც კი თვალმოუშორებლად უჭვრეტდა ლორენცოს, რომელსაც საცეცხლური ეჭირა ხელში. მეტიც, იგი ეკლესიაში ყოველთვის კოხტად დავაცხნილი მოდიოდა და ვნებიან მზერას ესროდა ჭაბუკს. ეს, ცხადია, შეუმჩნეველი არ დარჩენია მრევლს. ერთმა შეამჩნია, რომ ახლოს გავლისას გოგონამ ფეხზე დააბიჯა ლორენცოს. ზოგიერთები იმასაც ამტკიცებდნენ, თითქოს საკუთარი თვალებით დაენახათ, თუ როგორ გადაუციათ ახალგაზრდებს ერთმანეთისათვის სამიჯნურო ბარათები.

პატერენმა, როგორც ჩანს, გადაწყვიტა, უყურადღებოდ არ დაეტოვებინა ყოველივე ეს. ერთხელ მან იხმო ლორენცო, თეთრი წვერი ჩაიკვნიტა და ლმობიერად უთხრა:

– მისმინე, რაღაც გავიგე შენზე და ქოლგებით მოვაჭრის ქალიშვილზე. ჭორია ალბათ. რას იტყვი?

ლორენცომ მწარედ გააქნია თავი და ცრემლმორეულმა უპასუხა:

– არავითარი მსგავსი არ შეიძლება მომხდარიყო.

პატერენმა, როგორც ამბობენ, დაუჯერა მას. იფიქრა, ასეთ ყმაწვილურ ასაკში ასეთი ღვთისმოსავი ჭაბუკი ნამდვილად არ იცრუებსო.

ასე რომ, პატერენის ეჭვი ამჯერად გაიფანტა. მაგრამ მითქმა-მოთქმა მაინც არ წყდებოდა სანტა-ლუჩიას მორწმუნეებში. სიმეონი, რომელსაც ძმასავით უყვარდა ლორენცო, ამის გამო ძალზე შეშფოთებული იყო, მაგრამ მის მკაცრ დაკითხვას თავს არიდებდა. არათუ მკაცრი დაკითხვა, უნდობლადაც არ შეეძლო შეეხედა მისთვის. მაგრამ ერთხელ სანტა-ლუჩიას შიგა ეზოში მან იპოვა ლორენცოსადმი მიწერილი გოგონას სამიჯნურო ბარათი. სიმეონმა ლორენცო მარტო მოიხელთა ოთახში, ბარათი ცხვირწინ აუფრიალა და ხან მუქარით, ხან კი დაყვავებით, შეეცადა წვრილად გამოეკითხა ყველაფერი. მაგრამ დარცხვენისაგან სახეალანძული მშვენიერი ლორენცო მხოლოდ ამას იმეორებდა: «ჰო, ვიცი, რომ გოგონას ვუყვარვარ. წერილებიც მომწერა. მაგრამ მისთვის ერთი სიტყვაც არ მითქვამს არასოდეს». სიმეონმა კი, რამდენადაც საქმე ცოდვის ქმნას ეხებოდა, კიდევ უფრო დაჟინებით დაუწყო გამოკითხვა და საყვედურები. მაშინ ლორენცომ ნაღვლით სავსე მზერა მიაპყრო სიმენონს და საყვედურით წარმოთქვა:

– ნუთუ ფიქრობ, რომ მე შენი მოტყუება შემიძლია?

ერთი სიტყვაც არ უთქვამს ამის მეტი, და ოთახიდან მერცხლის სისწრაფით გამოვარდა. ლორენცოს სიტყვებმა სიმეონს სინდისის ქენჯნა მოჰგვარა ასეთი ეჭვების გამო. შეწუხებულმა სიმეონმა წასვლა დააპირა, მაგრამ უეცრად წინ შეეჩეხა ოთახში შემოჭრილი ლორენცო. მან სწრაფად შემოჰხვია ყელზე ხელები სიმეონს და ნაწყვეტ-ნაწყვეტი ჩურჩულით წარმოთქვა:

– დამნაშავე ვარ. მაპატიე.

სიმეონმა ხმის დაძვრაც ვერ მოასწო, ისე სწრაფადვე მოსცილდა ლირენცო და გარეთ გაიჭრა, ალბათ ცრემლების დამალვა თუ უნდოდა. «დამნაშავე ვარ»! – რას ნიშნავდა ეს სიტყვები? გოგონასთან საიდუმლო კავშირის აღიარებას, თუ კადნიერი შეპასუხების გამო სინანულს? სიმეონს ვერაფერი გაეგო.

მაგრამ ერთი კვირის შემდეგ დაჟინებით დაიწყეს ლაპარაკი, რომ ქოლგებით მოვაჭრის ქალიშვილი ფეხმძიმედ იყო. ამასთან ამბობდნენ, თითქოს თვით გოგონა გამოუტყდა მამას, რომ სანტა-ლუჩიელ ლორენცოსაგან ჩასახულ ბავშვს ატარებდა მუცლით. გააფთრებული მოხუცი საჩივლელად მიიჭრა პატერენთან. საქმის ასე შეტრიალების გამო ლორენცოს უკვე აღარ შეეძლო თავის მართლება, და პატერენის მეთაურობით იმავე დღეს შეკრებილმა წმინდა ძმობამ ლორენცო ეკლესიიდან განკვეთა. ამას უნდა მოჰყოლოდა გაძევება სანტა-ლუჩიადანაც. ლორენცოს საარსებო წყარო მოესპო. მაგრამ ასეთი დამნაშავის დატოვება სანტა-ლუჩიაში არაფრით მოხერხდებოდა, რადგან ამას შეიძლება ზიანი მიეყენებინა უფლის დიდებისათვის. და ადამიანმა, რომლებსაც ძალიან უყვარდათ ლორენცო, ცრემლები ჩაყლაპეს და გადაწყვიტეს მისი გაძევება.

ყველაზე მეტად იტანჯებოდა სიმეონი, რომელსაც ლორენცო უფროს ძმასავით უყურებდა. მაგრამ მას ლორენცოს სიცრუე უფრო ტანჯავდა, ვიდრე მისი გაძევება. და როდესაც ეს საყვარელი ჭაბუკი, ასეთი უბედური, გასასვლელისაკენ წალასლასდა ცივ ქარში, სიმეონი მივიდა მასთან და ხელუკუღმა ლეწა მშვენიერ სახეში. დარტყმა იმდენად ძლიერი იყო, რომ ლორენცო ძირს დაენარცხა, მაგრამ სწრაფად წამოიჭრა, ცად აღაპყრო ცრემლით სავსე თვალები და ხმის კანკალით წარმოთქვა:

– ღმერთო, მიუტევე, რამეთუ არა უწყის, რასა იქმს!

ამ სიტყვებმა სიმეონი დააცხრო. წმინდა ძმები შემოეხვივნენ და დამშვიდება დაუწყეს. იგი ერთხანს კიდევ იდგა ეზოში, მუშტები უთრთოდა, ბოლოს ხელები გულზე დაიჭდო და საავდრო ცასავით მოქუფრული სახით თვალმოუშორებლად მიაშტერდა, ლამის თვალებით ჭამდა სანტა-ლუჩიას ჭიშკრიდან გამავალ თავჩაქინდრულ ლორენცოს. ქრისტიან მოწმეთა თქმით, სწორედ ამ დროს ნაგასაკის დასავლეთით, ნაღვლიანად მიმავალ ლორენცოს ცის თაღიდან თითქმის ზედ თავზე დაადგა მზის დისკო, რომელსაც ცივი, ძლიერი ქარი ატოკებდა, და ჭაბუკის ნაზი ფიგურა გამოიკვეთა გაჩირაღდნებული ცის ფონზე.

ამიერიდან ლორენცო დასახლდა ქალაქის განაპირას, ღარიბულ ქოხში და მათხოვრული ცხოვრება დაიწყო. როგორ არ ჰგავდა ეს იმ ყოფას, როდესაც საცეცხლური ეჭირა სანტა-ლუჩიას მთავარ ტაძარში! ქარისტიანული ღმერთისადმი მისი მსახურება ადრეც სიძულვილს იწვევდა წარმართთა ბრბოში, ახლა კი ამას განკიცხვაც დაემატა. ქუჩაში გამოსულ ლორენცოს ბოროტი ბავშვები აჯავრებდნენ, ზოგიერთები ქვებსა და კრამიტის ნატეხებს ესროდნენ, ხანდახან ჯოხითაც ემუქრებოდნენ, ხმლითაც კი. ერთხელ საშინელი ციებ-ცხელება შეეყარა, ნაგასაკში რომ მძვინვარებდა, და იგი შვიდი დღე და ღამე ეგდო გზის პირას, ქვაფენილზე, კრუნჩხვებით გაწამებული. ახლაც მხოლოდ ძესუსუსადმი უსაზღვრო სიყვარულმა გადაარჩინა. იმ დღეებშიც, არავინ რომ არ აძლევდა სამოწყალოდ ბრინჯს ანდა ფულს, უზენაესი გარდმოუვლებდა ხოლმე ველურ ხილს, თევზს თუ მოლუსკებს, რითაც ლორენცო შიმშილს იკლავდა. ამიტომაც როგორც ყვებიან, ლორენცო დილისა და საღამოს ლოცვებში არ ივიწყებდა ლასნტა-ლუჩიაში გატარებულ ხანას, და ქარვის კრიალოსანი მის მაჯაზე ისევ კრიალებდა. და განა მარტო ეს? ყოველთვის, როგორც კი ქალაქი ღამეში ჩაიძირებოდა და გამვლელთა ფეხის ხმა მიწყდებოდა, ჭაბუკი შეუმჩნევლად გამოძვრებოდა თავისი ქოხიდან, მთვარით განათებულ ბილიკით მიდიოდა ნაცნობი მონასტისაკენ და მორჩილად ევედრებოდა უფალ ძესუსუ ქირისოტოს, დაეფარა იგი.

სანტა-ლუჩიას მორწმუნეებმა თანდათან დაივიწყეს ლორენცო. აღარავინ თანაუგრძნობდა, თვით პატერენიც კი. ეკლესიიდან მისი განკვეთის შემდეგ ყველას მტკიცედ სჯეროდა, რომ ლორენცომ საზიზღარი დანაშაული ჩაიდინა, და მათ ფიქრადაც არ მოსვლიათ, რომ იგი, როგორც ჭეშმარიტი ქრისტიანი, ყოველ ღამით მოვიდოდა ღმერთის ტაძარში სალოცავად. ჩანს, ასეთი იყო მიუწვდომელი განგება ძესუსუსი, და რა გაეწყობოდა. მაგრამ ეს თვით ლორენცოსთვის ძალიან სამწუხარო გახლდათ.

ქალგებით მოვაჭრის ქალიშვილს რაღა მოუვიდოდა? ერთ თვესაც არ გაევლო ლორენცოს განკვეთიდან, და მას გოგონა შეეძინა. მკაცრმა მოხუცმა, ჩანდა, სეიყვარა თავისი პირველი შვილიშვილი. იგი მზრუნველად უვლიდა ქალიშვილსა და ბავშვს, ხელში აჰყავდა ჩვილი, ეფერებოდა, ხანდახან კი, ამბობენ, დედოფალასაც აძლევდა სათამაშოდ. ცხადია, ამაში არაფერი იყო უცნაური. ხოლო ვინც მართლა უცნაურად იქცეოდა, ეს გახლდათ წმინდა ძმა სიმეონი. იმ დღიდან, რაც ქოლგებით მოვაჭრის ქალიშვილმა ბავშვი დაბადა, ეს ვეებერთელა კაცი, რომელსაც ალბათ ეშმაკის დათრგუნვაც კი შეეძლო, ყოველ თავისუფალ წუთს მოხუცის სახლში ატარებდა, მოუხეშავი ხელებით ეჭირა პატარა, და ცრემლმორეული, პირქუშ სახეზე ნაღველდაფენილი იგონებდა სუსტ და ნაზ ლორენცოს, უმცროსი ძმასავით რომ უყვარდა. ხოლო მოხუცი ვაჭრის ქალიშვილი აშკარად სწუხდა და ნაღვლობდა ლორენცოს გაუჩინარებას, და ამის გამო თითქოს სიმეონის სტუმრობაც კი არ სიამოვნებდა.

დროს ვერავინ შეაჩერებსო, ნათქვამია. წელიწადზე მეტი გავიდა შეუმჩნევლად. და მოხდა მოულოდნელი უბედურება – საშინელი ხანძარი, რომელმაც ნახევარი ნაგასაკი ერთ ღამეში ფერფლად აქცია. თმები ყალყზე უდგებოდათ იმ ღამის საშინელი სურათების მხილველებს. მძვინვარე ცეცხლიდან თითქოს ნაღარის ხმა გაისმოდა, საშინელი სამსჯავროს დადგომის მაუწყებელი. საუბედუროდ, ქოლგების ოსტატის სახლი საქარე მხარეს იდგა, ამიტომ ცეცხლიც წამსვე მოედო. მამა და ქალიშვილი თავგზააბნეული გამოიჭრნენ ქუჩაში და მხოლოდ მაშინ გაახსენდათ ბავშვი. გოგონა იმ ოთახში დარჩენილიყო, სადაც დასაძინებლად დაეწვინათ. სასოწარკვეთილი მოხუცი ერთ ადგილზე წრიალებდა და ყველას წყევლიდა. მის ქალიშვილს ბავშვის გადასარჩენად ცეცხლში უნდოდა შევარდნა, მაგრამ ძლივძლივობთ აკავებდნენ. ქარი ძლიერდებოდა და გამძვინვარებულ ცეცხლის ენებს ლამის ვარსკვლავები გაერუჯათ ცაში. ქალაქის გადასარჩენად მოგროვილი მოსახლეობა ოხრავდა მხოლოდ. ამშვიდებდნენ ახაგაზრდა ქალს, შეშლილივით რომ ბორგავდა. რიღას გაკეთება შეეძლოთ? ბრბო გამოარღვია და მოირბინა ჩვენმა ნაცნობმა სიმეონმა. ეს ძლიერი, გოლიათური აღნაგობის მამაკაცი, რომელსაც ალბათმრავალი ბრძოლა გამოევლო, არც დაფიქრებულა, ისე გაბედულად გაექანა გამძვინვარებულ ცეცხლში შესაჭრელად, მაგრამ ისიც იძულებული გახდა, უკან დაეხია. მერე კიდევ ორჯერ თუ სამჯერ შეჩერდა კვამლში, მაგრამ მაშინვე გადმოხტა უკან. ბოლოს მივიდა მოხუცთან და ქალიშვილთან და თქვა:

– ყველაფერი ღვთის განგებითაა. ყველაფერი მის ნებას ემორჩილება. დამშვიდდით, ყოველგვარი ცდა ამაოა.

ამ დროს მოხუცის ახლოს ვიღაცამ ამოიძახა:

– უფალო, შემეწიე!

სიმეონს ხმა ეცნო და მისკენ მიიხედა. ღმერთო ძლიერო! ეს იყო ლორენცო! ცეცხლის შუქს გაენათებინა მისი მშვენიერი, მაგრამ ძალზე გამხდარი სახე, ქარისაგან აწეწილი თმა შავ ბღუჯად ჩამოშლოდა მხრებზე. სიმეონმა შეხედა თუ არა, იცნო ლორენცო, თუმცა ახლა საცოდავი სანახავი იყო იგი, მათხოვრის ფლასით შემოსილი ლორენცო ბრბოს წინ იდგა და თვალმოუშორებლად უყურებდა ცეცხლმოდებულ სახლს. შემდეგ კი ყველაფერი უცბად მოხდა. გრიგალისებურმა ქარმა წამიერად მიანავლა ცეცხლი, და ლორენცო, რომელიც სწრაფად გაიჭრა წინ, ცეცხლოვანი კედლლის უკან გაუჩინარდა. სიმეონს მთელ ტანზე ცივმა ოფლმა დაასხა.

– ღმერთო, უშველე! – შესძახა მან და პირჯავი გადაიწერა.

ხსოვნაში წამოესახა ლორენცოს სახე, როდესაც იგი, მშვენიერი და ნაღვლიანი, გადიოდა სანტა-ლუჩიას ჭიშკრიდან, და ცივ ქარში მოცახცახე მზის სხივებით იყო გაბრწყინებული.

თუმცა ლორენცოს სიმამაცემ ყველა გააოცა, ქრისტიანებმა მაინც გაიხსენეს მისი ცოდვიანი წარსული. და ახმაურებულ ბრბოს ნაირნაირმა აზრმა, მსჯელობამ და ჭირმა გადაუარა.

– ტყუილად არ ამბობენ, მშობლის სიყვარული შვილისადმი ადრე თუ გვიან აუცილებლად გამოვლინდებაო, – იქედნურად წამოაყრანტალა ვიღაცამ, – ლორენცოს რცხვენოდა თავისი ცოდვის, ახლა კი ცეცხლში ვარდება, ერთადერთი შვილის გადასარჩენად.

მოხუციც ამასვე ფიქრობდა ლორენცოზე, მერე კი, ალბათ, გაუგებარი სულიერი ძრწოლა რომ დაეფარა, ხელების მტვრევით დაიწყო რაღაც უაზრო სიტყვების ძახილი. მისი ქალიშვილი კი გიჟივით დავარდა მუხლებზე, სახე ხელებით დაიფარა და ლამის გაქვავებულმა, მხურვალე ლოცვა დაიწყო. თავზე ხანძრის ფერფლი აცვივოდა, მიწაზე მორიალე კვალმი უფარავდა სახე, იგი კი, თავდახრილი, ჩუმად, თავდავიწყებით ლოცულობდა. უცებ ხალხი ახმაურდა და ამოძრავდა: ცეცხლის მოლაპლაპე ენებს შორის, თითქოს ციდან ეშვებაო, გამოჩნდა ლორენცო ჩვილით ხელში. იმავ წამს ერთ-ერთი კოჭი ჩამოიქცა და ჰაერში საზარელი გრიალით აიჭრა ცეცხლისა და კვამლის ღველფი. ლორენცო მხედველობიდან გაქრა, ხოლო იმავე ადგილიდან ცეცხლის ძოწისფერი სვეტი აღიმართა.

უბედურება იმდენად დიდი იყო, რომ ყველას თვალთ დაუბნელდა. იდგნენ მდუმარედ, თითქოს დამუნჯებულიყვნენ. მოხუცის ქალიშვილმა შეჰკივლა და ისე წამოიჭრა, რომ ბარძაყები გაუშიშვლდა, მერე კი, თითქოს ელვა დაატყდაო, მიწაზე გაიშოტა. არც იყო საკვირველი: ხელებში სასწაულებრივად აღმოუჩნდა თავისი პატარა გოგონა – არავინ უწყოდა ცოცხალი თუ მკვდარი, რომელსაც მაგრად იკრავდა მკერდში. ო, ყოვლადძლიერებავ და უსაზღვრო სიბრძნევ უზენაესისა! არ მოიძებნება სიტყვები შენს სადიდებლად! ჩამოქცეული კოჭის ქვეშ მოხვედრილმა ლორენცომ უკანასკნელი ძალა მოიკრიბა და დედისკენ ისროლა ბავშვი, რომელიც, საბედნიეროდ, უვნებელი დარჩა.

მიწაზე გაშოლტილ ახალგაზრდა ქალს სიხარულის ცრემლები ახრჩობდა, ხოლო, თითქოს მის სიტყვებს იმეორებსო, ცისკენ ხელებაპყრობილი მოხუცის ბაგეებს მოსწყდა სიტყვები, ღვთის გულმოწყალების სადიდებელი. მას, ალბათ, არც შეეძლო არ წარმოეთქვა ეს მოწიწებით აღსავსე სიტყვები. სიმეონი ადრევე შეიჭრა ცეცხლის გრიგალში. ერთი სურვილით იყო იგი აღძრული, – გადაერჩინა ლორენცო. და მოხუცის ბაგეებიდან ისევ აღევლინა საღამოს ცაში ვედრების ხმა, აღსავსე ძრწოლითა და ურვით. და განა მარტო მისი ბაგეებიდან! მისი ქალიშვილი და გარშემოხვეული ქრისტიანები ტიროდნენ და ერთხმად ლოცულობდნენ:

– ღმერთო, გვიშველე, ღმერთო!

უბიწო ქალწულ მარიამის პირმშომ, უფალმა ჩვენმა ძესუსუ ქირისიტომ, რომელმაც იტვირთა ყოველი მწუხარება და ნაღველი კაცთა მოდგმისა, ბოლოს შეუსმინა მათი ვედრება. შეხეთ! უმოწყალოდ დამწვარი ლორენცო სიმეონის ხელებშია, გადარჩენილია, გამოტაცებულია ცეცხლისადა კვამლის მორევიდან.

მაგრამ ამით არ დამთავრებული ამ ღამის ტრაგიკული ვითარებანი. თითქმის უსულო ლორენცო ქრისტიანებმა ეკლესიის ჭიშკართან გადაიყვანეს უქარო მხარეზე და იქ დააწვინეს. ამ დროს ქოლგებით მოვაჭრის ქალიშვილი, რომელიც ჯერ კიდეც ტიროდა და მკერდში იკრავდა ბავშვს, მუხლებზე დაეცა ის-ისაა ჭიშკარში შემოსული პატერენის წინ და უცებ მთელი ხალხის თანდასწრებით შეჰღაღადა:

– ეს გოგონა არაა ბატონი ლორენცოს შვილი, იგი მეზობელი წარმართის ვაჟისაგან შემეძინა.

მისი მტკიცე ხმა, მისი ცრემლებით აელვარებული თვალები მოწმობდა, რომ აღსარებაში ტყუილის ნასახიც არ ერია. მჭიდრო წრედ გარშემორტყმული ქრისტიანები სუნთქვაშეკრულნი უსმენდნენ; ხანძარიც კი დავიწყებოდათ, ცას რომ სწვდებოდა.

ქალიშვილმა ცრემლები მოიწმინდა და განაგრძო:

– მე მიყვარდა ბატონი ლორენცო, სულ მასზე ვფიქრობდი. მაგრამ იგი მტკიცედ იდგა რწმენაზე და ცივი იყო ჩემს მიმართ. მაშინ გაბრაზებულმა ვთქვი, რომ ლორენცოსაგან ვიყავი ფეხმძიმედ და ამით გადავუხადე სამაგიერო. მაგრამ კეთილშიბილმა ლორენცომ არ შემიძულა ასეთი დიდი ცოდვის ჩადენისათვის, დღეს კი არაფრად ჩააგდო საშიშროება და ინფერუნოს ცეცხლს გამოსტაცა ჩემი გოგონა. მე თაყვანს ვცემ მის სიკეთესა და თავგანწირვას, ისევე როგორც უფალ ძესუსუ ქირისოტოს მეორედ მოსვლას ვცემ თაყვანს. მე ბოროტება ჩავიდინე და მზადა ვარ, თუნდაც ახლავე, ჩემი სხეული ეშმაკს მივუგდო საჯიჯგნად.

ახალგაზრდა ქალმა ძლივს დაამთავრა თავისი აღსარება, კვლავ ცრემლებად დაიღვარა და მიწაზე დაეცა. მორწმუნეთა შორის, უნებლიე შეძახილები: «წამებულია! წამებული!» ჭეშმარიტად ქების ღირსი იყო ლორენცო, უფალ ზესისი ქირისოტოს კვალს გაჰყვა და ცოდვილი ქალის თანალმობისათვის მათხოვრის ხვედრსაც არ შეუშინდა. მის სულს კი ვერ ჩაწვდა ვერც პატერენი, რომელსაც მამად თვლიდა, ვერც სიმეონი, რომელსაც სასოებით უყურებდა, როგორც უფროს ძმას. წამებული არ იყო განა?

ლორენცომ ვაჭრის ქალიშვილის აღსარების დროს რამდენჯერმე ოდნავ დააქნია თავი. თმები შემოსწვოდა, კანი მთლად დასთუთქოდა, ხელ-ფეხი წართმეოდა, იმედის ნასახიც არ ჩანდა მისი მოსულიერებისა. სიმეონი და ქალიშვილის აღსარებით გულმოკლული მოხუცი ჩამუხლულიყვნენ ლორენცოს ახლოს და ცდლობდნენ, ოდნავ მაინც შეემსუბუქებინათ მისთვის წამება. მაგრამ ლორენცო სულ უფრო და უფრო სუსტად სუნთქავდა. ჩანდა, მისი აღსასრული ახლოს იყო. არ შევცლია მხოლოდ გამომეტყველება ვარსკვლავებივით გაბრწყინებული თვალებისა, რომლებიც შორეული ზეცისკენ მიეპყრო.

პატერენმა, მძვინვარე ქარისაგან მთლად რომ ასწეწოდა თეთრი წვერი, ყურადღებით მოისმინა ახალგაზრდა ქალის აღსარება და საზეიმოდ წარმოთქვა:

– კურთხეულია ის, ვინც მოინანია. ასეთ ბედნიერს ვერ შეეხება დამსჯელი ხელი ადამიანისა. ჩვენ კი უფრო გულმოდგინედ მივყვეთ უფლის მოძღვრებას და მორჩილად დაველოდოთ საშინელ სამსჯავროს. ლორენცოს სწრაფვა – თავისი მოქმედებით უფალ ზესუსუ ქირისოტოსთვის მიებაძა, იშვიათი სიქველეა ამ ქვეყნის ქრისტიანთა შორის. ის კი ჯერ კიდევ ასე ახალგაზრდაა... მაგრამ ეს რაა? პატერენი უცებ დადუმდა და დააშტერდა მის ფეხებთან მწოლ ლორენცოს, რომელიც თითქოს პარაისოს შუქით იყო გაცისკროვნებული. ო, როგორი მოწიწებით უცქერდა პატერენი! არასოდეს ასე არ აჰკანკალებია ხელები მოხუცს. ღაწვებზედ ნაკადად ჩამოსდიოდა ცრემლები.

შეხედე, სიმეონ! შენც ქოლგების ვაჭარო! შეხედეთ! უტყვი, ერთიანად განათებული უფალ ძესუსუ ქირისოტოს სისხლზე უფრო წითელი ცეცხლის შუქით, წევს ნატა-ლუჩიას ჭიშკართან ყრმა, დამწვარი ტანსაცმლიდან ორი ძვირფასი იასპივით მოუჩანს ქალწულის უმანკო ძუძუები. მხოლოდ ახლაღა შეამჩნია ყველამ მისი სახის ბუნებრივი სინაზე, თუმცა ძალზე დასწვოდა პირისკანი. მაშ, ლორენცო ქალიშვილია? ლორენცო – ქალიშვილი? შეხედეთ, ქრისტიანებო, ბობოქარი ხანძრისაკენ ზურგით რომ დგახართ! ლორენცო სანტა-ლუჩიადან უმანკოების აღთქმის დარღვევისათვის გაძევებული, ქალიშვილი ყოფილა. ისეთივე, როგორც ქოლგების მოვაჭრის ასულია.

ჰყვებიან, რომ მოკრძალებულმა ჩურჩულმა გადაუარა მორწმუნეებს, თითქოს უზენაესის ხმა გაეგონათ მაღალი ზეციდან, სადაც უკვე აღარ ჩანდა არც ერთი ვარსკვლავი. ყველამ თავი დახარა, ყველა მუხლებზე დაეცა ლორენცოს გარშემო. ირგვლივ ხანძრის გუგუნის ექო ისმოდა მხოლოდ, და კიდევ ვიღაცის ჩახშული ქვითინი. ქოლგებით მოვაჭრის ქალიშვილი ხომ არ ტიროდა? ან სიმეონი, ლორენცოს უფროს ძმად რომ მიაჩნდა თავი? ხალხის დუმილი დაარღვია ლორენცოს თავზე ხელებაღმართული პატერეინის საზეიმო, მწუხარე ხმამ. იგი ლოცვას კითხულობდა. როდესაც ის დადუმდა, ყმაწვილმა ქალმა, ლორენცოს რომ ეძახდნენ, ბნელი ცის მიღმა სამოთხის ბრწყინვალება დაინახა და მშვიდი ღიმილით გადავიდა იმ ქვეყანაში.

ქალიშვილის ცხოვრების შესახებ მეტი არაფერია ცნობილი. მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს ამას? ადამიანის ცხოვრებაში ყველაზე ძვირფასი რამ სულის აღმაფრენის განუმეორებელი წამია. იგი მსგავსია ჯერ კიდევ ამოუსვლელი მთვარის შუქისა, სიბნელიდან გამოტაცებული, სულში დამუნჯებული გრძნობათა ოკეანის აქაფებული ტალღისა. სწორედ ამგვარი ცხოვრება არაა ამაო. ამიტომ ცოდნა ლორენცოს უკანასკნელი წუთებისა განა იგივე არაა, რაც მთელი მისი ცხოვრების ცოდნა?

ჩემს წიგნთა შორის არის ერთი წიგნი, რომელსაც ჰქვია «Lეგენდა Aურეა» და გამოცემულია ნაგასაკის იეზუიტთა ორდენის მიერ. მისი შინაარსი არ იფარგლება ოდენ დასავლეთევროპული, ეგრეთ წოდებული «ოქროს ლეგენდით». ზღვისგაღმელ მოციქულთა და წმინდანთა სიტყვებისა და მოღვაწეობის გვერდით მასში იაპონელ ქრისტიანთა სიმამაცე და თვითგანწმენდაცაა აღწერილი, რასაც, ალბათ, ხელი უნდა შეეწყო სახარების გავრცელებისათვის.

წიგნი შედგება ორი ტომისაგან. იგი მინოსურ ქაღალდზეა დაბეჭდილი ხირაგანით, შიგადაშიგ კი გაკრული ხელით არის შევსებული. ნაბეჭდი ძალზე ბუნდოვანია. ადგილ-ადგილ სრულიად გაუკვეველია, ნაბეჭდია თუ ნაწერი. პირველი ტომის ყდაზე ლათინური ასოებით ჰორიზონტალურად წერია წიგნის დასახელება, მის ქვევით კი ორი ვერტიკალური სტრიქონია იეროგლიფებით ამოკვეთილი: «1596 წელს რ.ხ., კეიტიოს მე-2 წელს, მესამე თვის პირველ ათეულში». თარიღის მარცხნივ და მარჯვნივ გამოსახულია ანგელოზი ნესტვით. პრიმიტიული ტექნიკის მიუხედავად, ნახატში არის რაღაც მიმზიდველი. მეორე ტომი არაფრით არ განსხვავდება პირველისაგან, თუ არ ჩავთვლით ყდის წარწერას: «ამოკვეთილია შუა მაისში».

ორივე ტომი შეიცავს სამოც გვერდს. პირველი შედგება რვა თავისაგან, მეორე ათისაგან. ორივე ტომი იწყება უცნობი ავტორის წინასიტყვაობით და მთავრდება ლათინურად დაწერილი სარჩევით. წინასიტყვაობა არ გამოირჩევა დახვეწილობით და სტილით იგრძნობა ევროპულიდან სიტყვასიტყვითი თარგმანი. ამიტომ საფიქრებელია, რომ იგი ევროპელს ეკუთვნის – კერძოდ, იმავე პატერენს.

ზემოთ მოთხრობილი «ქრისტიანის სიკვდილი» ემყარება ხსენებული «ოქროს ლეგენდის» მეორე ტომის მეორე თავში გადმოცემულ ამბავს, რომელიც, საფიქრებელია, წარმოადგენს ნაგასაკის ერთ ქრისტიანულ ტაძარში მომხდარი შემთხვევის ზუსტ ჩანაწერს. რაც შეეხება მასში მოხსენებულ დიდ ხანძარს, არც ერთ წყაროში, დაწყებული «მოთხრობებიდან ნავსადგურ ნაგასაკზე», არავითარი მინიშნება არაა, მოხდა თუ არა მსგავსი ხანძარი, ეს კი ამბავის დათარიღების საშუალებას არ იძლევა.

მოთხრობაში «ქრისტიანის სიკვდილი» თავს ნება მივეცი, გამოცემის პირობების გათვალისწინებით, გარკვეული ცვლილებები შემეტანა. ბედნიერი ვიქნები, თუ ძალიან არ შევლახე დედნის სიმსუბუქე და ჰაეროვნება.

აგვისტო, 1918წ.

მანდარინები

ზამთრის პირქუში მწუხრი ჩამოწოლილიყო. ეკოსუკატოკიოს მატარებლის მეორე კლასის ვაგონის კუთხეში ვიჯექი და მოუთმენლად ველოდი გამგზავრების მაუწყებელ სასტვენის ხმას. სინათლე კარგა ხანია რაც ჩართეს, მაგრამ მგზავრთაგანი ჩემს მეტი ვაგონში აღარავინ ამოდიოდა. კაციშვილი არ ჭაჭანებდა გარეთაც, ნახევრად ჩაბნელებულ ბაქანზე; გამცილებლებიც კი არ ჩანდნენ. მხოლოდ დროდადრო, საწყალობლად თუ დაიწკმუტუნებდა გალიაში დამწყვდეული ძაღლი. ყოველივე ეს საოცარი ჰარმონიით ერწყმოდა ჩემს მაშინდელ გუნება-განწყობილებას. ენით უთქმელი დაღლილობა და კაეშანი გონებას მიბინდავდა, მოქუშული ვიყავი თოვლიან ცასავით. გაუნძრევლად ვიჯექი პალტოს ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი და იმის ილაჯიც კი აღარა მქონდა, ჯიბიდან საღამოს გაზეთი ამომეღო და გადამეხედა.

როგორც იქნა, გაისმა სასტვენის ხმა. ოდნავი შვება ვიგრძენი, თავი სარკმლის ჩარჩოს მივაყრდენი და ველოდი, როდის გაცურდებოდა უკან და გაუჩინარდებოდა სადგური სარკმლის მიღმა. ამ დროს ტურნიკების მხრიდან, ბაქანზე, გეტას ბაკაბუკი მოისმა და იამვე წამს კონდუქტორის ბრაზიანი შეძახილიც გავიგონე; ხარხარით გაიღო კარი და ვაგონში ქოშინით შემოვიდა ცამეტი-თოთხმეტი წლის გოგო. მატარებელიც მაშინვე შეძაგძაგდა და ნელა დაიძრა. ფანჯრიდან მოჩანდა უკან დახეული, მიჯრით ჩაყრილ ბოძებს შორის აფართქალებული სივრცე, თითქოს ვიღაცისგან მიტოვებული და მივიწყებული წყლის საზიდი ურიკა, მებარგული, მატარებელში ვიღაცას თავს უკანტურებდა... ყოველივე ეს ნაცრისფერი ბოლის ბოლქვებში გახვეულიყო. შვებით ამოვისუნთქე, პაპიროსი გავაბოლე და ჩემს პირდაპირ ჩამომჯდარი გოგო შევათვალიერე.

ნამდვილი სოფლელი გომბიო გახლდათ. ხეშეშ თმაზე, «იტიოგაესის» ვარცხნილობით რომ დაელაგებინა, ცხიმის ნიშანწყალიც არ ემჩნეოდა. ნაყვავილარი, დამსკდარი ღაწვები ისე დაბრაწოდა, უსიამო შთაბეჭდილებას ტოვებდა. მუხლებზე, დაუდევრად რომ ჩამოკონწიალებოდა შალის ჭუჭყიანი, მწვანე შარფი, მოზრდილი ფუთა ედო. დამზრალ ხელში საგულდაგულოდ ეჭირა მესამე კლასის ვაგონის წითელი ბილეთი. თვალში არ მომდიოდა გოგოს ტეტიური სიფათი, გარდა ამისა, მისმა ბინძურმა ჩაცმულობაც შემზარა. და ბოლოს, ძალზე გამაღიზიანა თავისი სიბენტერით – მეორე და მესამე კლასის ვაგონები რომ ვერ გაერჩია ერთმანეთისგან. ვეწეოდი პაპიროსს და ვცდილობდი, დამევიწყებინა გოგოს არსებობა. ამასთან, რაკი უსაქმოდაც გახლდით, გაზეთი გავშალე. უცებ, სარკმლიდან გაზეთზე დაფრქვეულ შუქს სიკაშკაშე მოემატა და აქამდე ძნელად შესამჩნევი სტრიქონებიც უფრო მკაფიოდ გამოისახა. მატარებელმა, როგორც ჩანს, იოკოსუკას ხაზის მრავალრიცხოვან გვირაბთაგან პირველში ჩაყვინთა.

ელნათურების შუქით გაბრდღვიალებულ გაზეთის გვერდებში საინტერესოს ვერაფერს ვხედავდი; ყველაფერი, რაც ამქვეყნად ხდებოდა, ძალზე ბანალური იყო იმისათვის, რომ ჩემი სევდა გაექარვებინა. მშვიდობის ხელშეკრულების საკითხები, ახალდაქორწინებულები, კვლავ ახალდაქორწინებულნი, ჩინოვნიკთა მექრთამეობის შემთხვევები, განცხადებები მიცვალებულთა შესახებ... ისეთი უცნაური ილუზია შემექმნა, თითქოს გვირაბში შესული მატარებელი საწინააღმდეგო მიმართულებით გაექანა და უნებლიედ ერთი მოსაბეზრებელი წერილიდან მეორეზე გადამქონდა მზერა. და მაინც, მთელი ამ ხნის განმავლობაში, წამითაც ვერ დამევიწყებინა ჩემს წინ მჯდომი გოგო – ჩვენი არსობის უღიმღამო სინამდვილის ცოცხალი განსახიერება. და ყველაფერი ეს ერთად – გვირაბში მოგრიალე მატარებელი, სოფლელი გომბიოცა და ბანალური სტატიებით გაჭედილი გაზეთიც, მეტი რა იყო, თუ არა ჩვენი გაურკვეველი, უბადრუკი და მოსაბეზრებელი ცხოვრების თავისებური სიმბოლო? ყოველივე უაზროდ მეჩვენება. წაუკითხავი გაზეთი გვერდზე მივაგდე, თავი კვლავ ფანჯრის ჩარჩოს მივაყრდენი, თვალი მივლული და თვლემას მივნებდი.

გავიდა რამდენიმე წუთი. რაღაცამ დაფეთიანებულივით წამომაგდო და რას ვხედავ: გოგოს თავისი ადგილი მიუტოვებია, გვერდით ამომდგომია და ჯიუტად ცდილობს სარკმლის გაღებას, მაგრამ მძიმე ჩარჩო არ ნებდება. კიდევ უფრო აწითლებოდა დახეთქილი ლოყები, წამდაუწუმ სრუტუნებდა და მძიმედ ხვნეშოდა ფანჯარას შეჭიდებული. გორაკთა ფერდობები, რომლებზედაც ბინდბუნდში გადამჭკნარი ბალახი ბზინავდა, კვლავ ვიწროვდებოდა და ორივე მხრიდან სარკმლებისკენ მოიწევდა... ადვილი მისახვედრი იყო, რომ მატარებელი მომდევნო გვირაბში დაყვინთავდა. გოგო არ ცხრებოდა, საგანგებოდ დაკეტილი ფანჯრის გაღებას ლამობდა ისევ. მაგრამ რატომ, ეს კი ვერ გამეგო. მისმა ამაო გარჯამ თანაგრძნობითაც კი განმაწყო, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს ყველაფერი ჭირვეულობად ჩავუთვალე. კვლავ ადრინდელი გულგრილობითა და პირქუშად შეცქეროდი, როგორ ეხეთქებოდა თავისი დამზრალი ხელებით ფანჯარას და როგორ ლამობდა მის ჩამოწევას.

ის იყო, ვინატრე, ვერ მიეღწია საწადელისთვის, რომ მატარებელი შემზარავი გრიალით შევარდა გვირაბში და იმავე წამს ჩარჩოც, რომლის ჩამოშვებაზეც ასე წვალობდა გოგო, დაბლა ჩამოეხეთქა. ფანჯრის მართკუთხა ღიობში უმალ მახრჩობელა ბოლად ქცეული შავი, ჭვარტლით შესქელებული ჰაერი შემოიჭრა და მთელ ვაგონში ჩაიღვარა. სახეზე ცხვირსახოცის აფარებაც ვერ მოვასწარი, რომ ბოლის ტალღა თავზე გადამევლო და წლების მანძილზე ყელის ტკივილისაგან გაწამებულს, ისეთი ხველა ამიტყდა, ლამის დავიხრჩვი. გოგო ყურადღების ღირსად არ მხდიდა, ფანჯარაში გაეყო თავი, არაფრად აგდებდა ქარს, თმას რომ უწეწავდა და წინ იყურებოდა, მატარებლის სვლის მიმართულებით. შევცქეროდი მას, ბოლსა და ელექტროშუქში გახვეულს და ფანჯრიდან დღის სინათლე რომ არ გამოჩენილიყო, რომ არ შემოჭრილიყო მიწის, თივისა და წყლის მაცოცხლებელი სურნელი, და ხველება არ შემწყდომოდა, ალბათ ლაზათიანად გამოვლანძღავდი და ფანჯარასაც ისე ჩავუკეტავდი, თავის დღეში ვეღარ გაეღო.

გვირაბიდან მდორედ გამოცურებული მატარებელი ახლა ღარიბული გარეუბნის გადასასვლელზე მიგრიალებდა, ორივე მხრიდან გამხმარი ბალახით დაფარული გორაკები რომ ეკრა. გარემო ჩალითა და კრამიტით გადახურულ, ერთმანეთზე მიჯრილი სახლების უსუფთაო სახურავებს აევსო; აგერ მეისრეც გამოჩნდა, უნდილად რომ აქნევდა ბინდში თავის თეთრ ალამს. როგორც კი მატარებელი გვირაბიდან გავიდა, შლაგბაუმის მიღმა, უდაბურ გადასასვლელთან, ერთმანეთის გვერდით ჩამწკრივებული სამი ლოყებღაჟღაჟა ბიჭუნა დავინახე. ერთი სიმაღლისანი იყვნენ, ჩია ტანისანი, თითქოს მოღუშულ ცას დაეტანა სამთავე. ტანსაცმელიც იმავე ფერისა ემოსათ, რა ჯანღისფრადაც გამოიყურებოდა ეს გარეუბანი. ბავშვებს თვალი ვერ მოეწყვიტათ მატარებლისთვის; მერე ერთდროულად ასწიეს ხელები და მისალმებისმაგვარი რაღაც შეჰყვირეს მთელი ხმით. სწორედ ამ დროს მოხდა მოულოდნელი რამ: ფანჯარაში მთელი ტანით გადახრილმა გოგომ წინ გაწვდილი დამზრალი ხელების ქნევა იწყო და უცებ ბავშვებს, მატარებელს რომ მიაცილებდნენ მზერით, თავზე გადააცვივდათ რამდენიმე ცალი მანდარინი, რომლის ფერშიც მზე და სითბო გამოსჭვიოდა; უნებურად გული ამითრთოლდა და სუნთქვა შემეკრა... ახლაღა მივხვდი ყველაფერს... გოგონას, რომელიც ალბათ სამუშაოს საძებნელად მიეშურებოდა, გასაცილებლად გამოსული ძმებისთვის საგანგებოდ შემოენახა უბეში მანდარინები...

მწუხრში ჩაძირულმა გადასასვლელმა, ბეღურებივით აჟივჟივებულმა სამმა ბიჭუნამ და მათთვის გადაყრილმა მანდარინების ცინცხალმა ელვარებამ თვალის დახამხამებაში ჩაიქროლეს ფანჯრის მიღმა. მტკივნეული სიცხადით ჩამებეჭდა გულში ეს სურათი... ვიგრძენ, როგორ ჩამეღვარა სულში ჯერაც გაურკვეველი, ნათელი გრძნობა. აღელვებულმა თავი წამოვწიე და უკვე სხვა თვალით დავინახე გოგო. იგი თავის ადგილზე დაბრუნებული, უწინდებურად მალავდა დახეთქილ ღაწვებს შალის მწვანე შარფში, მოზრდილ ფუთას ჩასჭიდებოდა და მაგრად ცაებღუჯა ხელში მესამე კლასის ვაგონის ბილეთი.

ახლაღა შევძელ, დროებით დამევიწყებინა დაღლილობა, კაეშანი და ჩვენი იდუმალი, უბადრუკი და მოსაწყენი ცხოვრება.

აპრილი, 1919 წ.

ეჭვი

ამ ათიოდე წლის წინათ, გაზაფხულზე, პრაქტიკული ეთიკის ლექციების ციკლის წაკითხვა მთხოვეს და ერთი კვირა გიფის პრეფექტურის ერთ-ერთ პატარა ქალაქში, ოგაკაში დავყავი. შემეშინდა, რომ ადგილობრივი მოღვაწეები თავს მომაბეზრებდნენ გადამეტებული პატივისცემით და მასწავლებელთა საზოგადოებას, რომელმაც მოწვევა გამომიგზავნა, შევუთვალე, შეხვედრებსა და ბანკეტებს ნუ მომიწყობთ, ადგილობრივი ღირსშესანიშნაობების დათვალიერება არ მინდოდა, საერთოდ, დროის გაფლანგვის სხვა საშუალებების გამოძებნაზეც თავს ნუ შეიწუხებთ-მეთქი. საბედნიეროდ, ოგაკაში კარგა ხანია გაეგოთ ჩემი ახირებულობის ამბავი და, როცა ჩავედი, ქალაქის მერმა, რომელიც მსწავლებელთა საზოგადებასაც ხელმძღვანელობდა, ყველაფერი ჩემს გემოზე მოაწყო. ჩემს გემოზე კი არა, გადააჭარბა კიდეც ჩემს სურვილებს: სასტუმროს ნაცვლად იქაური მდიდრის, ვინმე ბატონ №-ის აგარაკზე დამაბინავა.

მინდა გიამბოთ ერთი ტრაგიკული ამბავი, რომელიც ამ აგარაკზე ყოფნისას მოვისმინე.

აგარაკი კოროკოს ციხესიმაგრის მახლობლად მდებარეობდა და ქალაქის ხმაური და აურზაური იქამდე ვერ აღწევდა. შენობა პატარა გახლდათ. სულ ექვსი ჭილოფის ფართისა თუ იქნებოდა. გარედან სამუშაო კაბინეტს წააგავდა და თუმცა უმზეო იყო, საკმაოდ გაცვეთილი ფუსუმა და სიოძი საოცარ სიმყურდროვეს ანიჭებდა იქაურობას. დარაჯი და მისი ცოლი მემსახურებოდნენ, მაგრამ იმათ ცალკე ჰქონდათ ბინა, და როცა არ მჭირდებოდნენ, დავითხოვდი ხოლმე. ასე რომ, უმეტესად მარტო ვიყავი ამ ნახევრად ბნელ ოთახში და სიმყუდროვით ვტკბებოდი. ირგვლივ ისეთი სიჩუმე იყო, რომ გრანიტის პირსაბანზე მაგნოლიის თეთრი ყვავილის ფურცელთა დაცვენის ჩქამი ისმოდა. ლექციებს დილაობით ვკითხულობდი, ნასადილევს კი ამოვდიოდი აგარაკზე და დაძინებამდე სიმშვიდეს არაფერი მირღვევდა. ეგ იყო, ცოტა გაზაფხულის ნესტი და სიცივე მაწუხებდა, რადგან სახელმძღვანელოებისა და ერთი ხელი საცვლების მეტი თან არაფერი წამიღია.

თუმცა, ყოველთვის მარტო არ ვიყავი: ხანდახან, ნასადილევს, სტუმრები მეწვეოდნენ და დაბინდებამდე რჩებოდნენ ხოლმე. მერე კი, როცა ბამბუკის ფეხზე შედგარ ძველებურ ლამპარს აანთებდნენ, ადამიანური სუნთქვით გამთბარი სამყარო უცებ ვიწროვდებოდა და მე მის ერთადერთ მბრძანებლად ვიქცეოდი. თუმცა კი მთლად მის ბატონ-პატრონად მაინც ვერ ვგრძნობდი თავს – ზურგს უკან, კედლის წალოდან მოწყენილი მიმზერდნენ სპილენძის ვეება, ცარიელი საყვავილეები, წალოს ზევით აბრეშუმის კაკემონო ეკიდა – ოქროსფერ ფონზე ტუშით დახატული «ტირიფოსანი ქალღმერთი». დროდადრო წიგნს თვალს მოვწყვეტდი, ამ ძველებურ ბუდისტურ ნახატს შევავლებდი მზერას და მაშინ თითქოს სანთლის უცნაური სურნელიც კი მცემდა. ჩემს ოთახს მონასტრული სიჩუმე ეპატრონებოდა, ამიტომ ადრანად ვწვებოდი დასაძინებლად. ვწვებოდი, მაგრამ კარგა ხანს ვერ ვიძინებდი. გარედან ღამის ფრინველების ხმები შემოდიოდა. ხმები ხან ახლოდან ისმოდა, ხან შორიდან, ეტყობა, ფრინველები ჩემი ბინის მახლობლად აღმართული კოშკის ირგვლივ დაფრინავდნენ. დღისითაც ხშირად შემიმჩნევია, რომ მწვანე ფიჭვებში ამოზიდული სამსართულიანი თეთრი კოშკის სახურავს გუნდგუნდად დასტრიალებდნენ ყორნები... ბოლოს და ბოლოს, ჩავთვლემდი, მაგრამ ახლა გაზაფხულის სუსხი ჩამეღვრებოდა ძარღვებში და მთელი ღამე ვბორგავდი. და აი, ერთ საღამოს... ეს მაშინ მოხდა, როცა სულ რამდენიმე ლექციაღა დამრჩა წასაკითხი, წინ ლამპარი მედგა და ფეხმორთხმული ვკითხულობდი წიგნს. უცებ ფუსუმა, ჩემს ოთახში რომ ყოფდა მეზობელი ოთახისაგან, ისე ნელა გაიწია, რომ შევკრთი. მერე ვიფიქრე, ალბათ დარაჯი მოვიდა-მეთქი და ფუსუმასკენ მივტრიალდი. დარაჯთან საქმეც მქონდა, ახლახან დაწერილი წია ბარათი მინდოდა გამეტანებინა ფოსტაში, მაგრამ დარაჯის ნაცვლად, ნახევრად ბნელ ოთახში ვიღაც უცნობი იჯდა ტატამზე, იგი ასე, ორმოციოდე წლის კაცი იქნებოდა. მართალი რომ ვთქვა, პირველად ძალიან შევცბი. შევცბი კი არა, შემეშინდა, რადგან ლამპის სუსტ შუქზე მოჩვენება მეგონა უცნობი, მაგრამ როგორც კი მოწიწებით დამიკრა თავი, ტან იდაყვებიც ისე ასწია მაღლა, ძველმა ხალხმა რომ იცის მისალმების დროს, დავმშვიდდი. სალმის შემდეგ სტუმარმა საკმაოდ ახალგაზრდული ხმით დაზეპირებულივით მომაყარა:

– სიტყვებს ვერ ვპოულობ საბოდიშოდ, რომ საღამო ხანს შემოგეჭერით და მუშაობაში ხელი შეგიშალეთ, მაგრამ სენსეისთან დიდი სათხოვარი მაქვს და ამან გამაბედინა, ზრდილობის წესები დამერღვია და გხლებოდით.

ამ ლაპარაკში მთლად დავწყნარდი და კარგად შევათვალიერე ჩემი სტუმარი. იგი ჭაღარამორეული, კეთილშობილური გარეგნობის კაცი გამოდგა. შუბლი მაღალი ჰქონდა, ღაწვები ჩაცვენილი, მაგრამ თვალებში ახალგაზრდული ცეცხლი ენთო. ტანთ უგერბო ხაორი და ხაკამა ეცვა, ხელში კი, როგორც წესი და რიგი მოითხოვდა, მარაო ეჭირა. თვალში მომხვდა, რომ მარცხენა ხელზე ერთი თითი აკლდა. როგორც კი შევნიშნე, უნიებლიეთ თვალი ავარიდე, წიგნი დავხურე და საკმაოდ მკვახედ ვკითხე, რა გნებავთ-მეთქი. იმ საღამოს არავის ველოდი და გავბრაზდი, რომ მყუდროება დამირღვიეს. ტანაც გამიკვირდა, დარაჯმა რატომ არ მომახსენა, თქვენი ნახვა უნდათო. დაუპატიჟებელ სტუმარს სულაც არა სწყენია ეს მკვახე ტონი. იგი კიდევ ერთხელ შეეხო შუბლით ჭილოფს და კვლავ სხაპასხუპით მიპასუხა:

– მომიტევეთ, რომ შემოსვლისთანავე არ გითხარით მოსვლის მიზეზი. ნება მიბოძეთ, გაგეცნოთ: მე გახლავართ ნაკამურა გენდო. ყოველდღე ვესწრები სენსეის ლექციებს, მაგრამ არა მგონია გახსოვდეთ, რადგან თქვენს მოსასმენად უამრავი ხალხი დადის. როგორც ერთ-ერთმა მუდმივმა მსმენელმა, გავბედე სენსეისთან მოსვლა, რომ რჩევა და დარიგება გთხოვოთ.

ბოლოს, როგორც იქნა გაირკვა უცნობის მოსვლის მიზეზი, მაგრამ მაინც გული არ მომიბრუნდა მასზე – საღამო ჩამიშხამდა, სიმშვიდითა და წიგნის კითხვით ვეღარ დავტკბებოდი.

ბრძანეთ, რა შეკითხვა დაგებადათ ჩემი ლექციების მოსმენისას? – ვკითხე და გულში უკვე მოვამზადე ზრდილობიანი პასუხი: უმჯობესი იქნება, ამ შეკითხვაზე ხვალ, აუდიტორიაში გიპასუხოთ-მეთქი. მაგრამ სტუმარი მშვიდად დააცქერდა თავის მუხლებს, რომლებზედაც ხაკამა ჰქონდა დაფარებული და მომიგო:

– შეკითხვა არა მაქვს. მინდოდა სენსეის განესაჯა ჩემი საქციელი. საქმე ისაა, რომ ამ ოცი წინათ ერთი მოულოდნელი უბედურება გადამხდა და ამის შემდეგ საკუთარ თავს ვეღარა ვცნობ. ახლა, როდესაც ასეთი ღრმა თეორიები მოვისმინე ეთიკის ისეთი ბრწყინვალე მცოდნისაგან, როგორიც თქვენ ბრძანდებით, ვიფიქრე, თუ მივალ, ყველაფერში ადვილად გამარკვევს-მეთქი. აი, ამიტომ გავკადნიერდი და გეახელით. თუმცა თავს მოგაბეზრებთ, მაგრამ იქნებ მაინც მოიღოთ მოწყალება და ჩემი თავგადასავლი მოისმინოთ?

მე შევყოყმანდი. მართალია, ეთიკის სპეციალისტი ვარ, მაგრამ სამწუხაროდ სწრაფი აზროვნებით ვერ დავიტრაბახებ – ძალიან მიძნელდება, ჩემი თეორიული ცოდნის დახმარებით უცებ გადავჭრა პრაქტიკული, ცხოვრებისეული საკითხი. სტუმარმა, ეტყობა, მაშინვე შენიშნა ჩემი ყოყმანი, თავი ასწია და მომაჩერდა. ამ მზერაში ვედრება და მოკრძალება ამოვიკითხე. ცოტა ხნის შემდეგ მან უფრო ბუნებრივი კილოთი მითხრა: – არა, რა თქმა უნდა, ისე არ გავთავხედდები, რომ ჩაგაცივდეთ, მაინცა და მაინც თქვენი აზრი გამოთქვით-მეთქი, მაგრამ ეს ამბავი დღემდე ლოდად მაწევს გულზე და, ვფიქრობ, ცოტაოდენი შვება მაინც მომეცემა, თუ სენსეი მოისმენს, რა ტანჯვა-წამება გამოვიარე.

ამ სიტყვებმა უკანდასახევი გზა გადამიჭრა. უარის თქმა უკვე უზრდელობაში ჩამომერთმეოდა. გადავწყვიტე ყური დამეგდო, მაგრამ გული კი შემეკუმშა – მივხვდი, რაღაც ცუდი ამბავი უნდა მომესმინა, თანაც ბუნდოვნად ვიგრძენი, რომ მძიმე რამ უნდა მეტვირთა. შევეცადე ამ უსიამოვნო ფიქრებს არ ავყოლოდი, სტუმარს ჩემს პირდაპირ მბჟუტავი ლამპის მეორე მხარეს მივუჩინე ადგილი და მშვიდად ვუთხარი:

– აბა, გთხოვთ, დაიწყოთ. თუმცა, თქვენი თქმისა არ იყოს, არ ვიცი, შევძლებ თუ არა, რაიმეთი დაგეხმაროთ.

– არა უშავს. ოღონდ მომისმინეთ. მე ამისი იმედიც არა მქონდა.

სტუმარმა, ნაკამურა გენდოდ რომ გამეცნო, უთითო ხელით მარაო აიღო ჭილოფიდან და მონოტონური, მწუხარე ხმით დაიწყო თავისი ამბის თხრობა. დროდადრო თავს მაღლა ასწვედა და შემომხედავდა, უფრო ხშირად კი «ტირიფოსან ქალღმერთს» ახედავდა და მერე კვლავ დაბლა დახრიდა ხოლმე თვალებს.

***

ეს უბედურება მეიძის ოცდამეოთხე წელს შემემთხვა. როგორც მოგეხსენებათ, ოცდამეოთხე წელს დიდი მიწისძვრა მოხდა ნობის დაბლობზე და იმის მერე ჩვენი ოგაკა ძალიან შეიცვალა. იმ დროს კი ქალაქში სულ ორი დაწყებითი სკოლა იყო: ერთი თავადის აშენებული, მეორე კი სახელმწიფო. მე თავადის სკოლაში ვმუშაობდი. რამდენიმე წლის წინ წარჩინებით დავამთავრე პრეფექტურის სამასწავლებლო სემინარია და ამ სკოლაში დავიწყე მუშაობა. დირექტორი კარგი თვალით მიყურებდა და ორმოცდაათი იენი დამინიშნა. დამწყები მასწავლებლისათვის ეს კარგი ხელფასი იყო. ახლა ორმოცდაათი იენით ძლივსძლივობით გაიტანს კაცი თავს, მაგრამ ოცი

წლის წინანდელ ამბავს გიყვებით და მაშინ ფული ფულობდა. თავზე არ გადამდიოდა, მაგრამ საცხოვრებლად მყოფნიდა და ამხანაგები შემომნატროდნენ კიდეც.

ამქვეყნად ცოლის გარდა ახლობელი არავინ მყავდა. სულ ორი წლის დაქორწინებულები ვიყავით. ჩემი ცოლი დირექტორის შორეული ნათესავი იყო. დედ-მამა ბავშვობიდანვე დაეხოცა და დირექტორმა აიყვანა გასაზრდელად. დირექტორი და მისი ცოლი საკუთარი შვილივით ექცეოდნენ. სახელად საიო ერქვა. შესაძლოა, ჩემგან ამისი თქმა უცნაურადაც მოგეჩვენოთ, მაგრამ ნამდვილად გულალალი, მოკრძალებული, უენო და სევდიანი ქალი იყო. მეც ასეთი გახლდით და, თუმცა ძალიან ბედნიერად არცერთი არა ვგრძნობდით თავს, მაგრამ თანხმობით კი ცხოვრობდით. და აი, ერთ დღეს ის დიდი მიწისძვრა მოხდა. არასოდეს დამავიწყდება, 28 ოქტომბერს დაიწყო, დილის შვიდ საათზე. მე კბილებს ვიხეხავდი ჭასთან, ცოლი სამზარეულოში იყო და საუზმეს ამზადებდა. უცებ სახლი თავზე ჩამოექცა! ეს სულ ორიოდე წუთში მოხდა: ჯერ ქვესკნელიდან საშინელი გუგუნის ხმა გაისმა, მერე სახლი თანდათან გვერდზე გადაწვა და ბოლოს ერთბაშად აგურების ხროვად დაზვავდა მიწაზე. შეყვირებაც ვერ მოვასწარი, რომ აივნის ჩარდახი ჩამოწვა და ქვეშ მომიქცია. ცოტა ხანს უგონოდ ვეგდე. მიწისძვრა აღელვებულ ზღვასავით მარწევდა. ცა ზევით ასროლილი მიწის ღრუბლებს დაეფარა. ბოლოს, როგორც იქნა, ჩამოქცეული ჩარდახის ქვევიდან გამოვფოფხდი და წინ ჩვენი სახლის სახურავი დავინახე, დალეწილი ეგდო მიწაზე. კრამიტებს შორის ბალახი მოჩანდა!

სიტყვები არ მყოფნის, რომ ჩემი მაშინდელი მდგომარეობა გადმოგცეთ. მთელი ჩემი არსება შეძრწუნებამ და დაბნეულობამ მოიცვა. თვალთ დანიბნელდა, მუხლები მომეკვეთა და იქვე ჩავიკეცე. ირგვლივ დანგრეული სახლების მეტს ვერაფერს ვხედავდი, ქვესკნელი გუგუნებდა, სახლის კოჭები და ხეები ასანთის ღერებივით იმტვრეოდა, ხან აქ, ხან იქ, საშინელი ხმაურით წვებოდა სახლის კედლები, ხალხი მოთქმითა და კივილით აწყდებოდა აქეთ-იქით. მაგრამ სულ რამდენიმე წამს ვიყავი ასე თავზარდაცემული და გაოგნებული. როგორც კი შევნიშნე, რომ შორიახლო, ჩარდახის ქვეშ, რაღაც შეიძრა, გამოვერკვიე და უაზრო ყვირილით გავექანე იქით. ჩარდახქვეშ ჩემი ცოლი საიო ეგდო და ტკივილისაგან იკლაკნებოდა. წელზე ჭერის კოჭი დასცემოდა. ჯერ ხელებში წავეტანე, მერე მხრებში და შევეცადე, გამომეთრია, მაგრამ კოჭმა არ გამოუშვა. მაშინ ჩარდახიდან ფიცრების აგლეჯა დავიწყე, რომ სიმძიმე შემემსუბუქებინა, თან ცოლის გასაგონად გავყვიროდი, გამაგრდი-მეთქი! არ ვიცი, ვის ვამხნევებდი, ცოლს თუ საკუთარ თავს? მახსოვს, ცოლმა ამოიკვნესა, აღარ შემიძლიაო. მერე შემევედრა, როგორმე მიშველეო. მაგრამ მე თხოვნა არ მინდოდა, სახეშეშლილი ვეჯაჯგურებოდი კოჭს, რომ როგორმე ამეწია. ახლაც ცოცხლად მახსოვს ცოლის გასისხლიანებული, აკანკალებული ხელები, ფრჩხილებიც არ მოუჩანდა, ისე ჰქონდა მოსვრილი სისხლში. თვითონაც ეპოტინებოდა კოჭს – ცდილობდა მომხმარებოდა.

ეს ამაო წვალება კარგა ხანს გაგრძელდა... უცებ ვიგრძენი, რომ შავი, მხუთავი კვამლის ბოლქვებში ვეხვეოდი. მივიხედ-მოვიხედე: სახურავის თავზე კვამლის სქელი ღრუბელი იდგა. იმავე წამს კვამლის ბოლქვებს მიღმა ისეთი გრგვინვა გაისმა, თითქოს რაღაც აფეთქდაო და იქაურობა ოქროსფერმა ნაპერწკლებმა დაფარა.

უკანასკნელი ძალა მოვიკრიბე, გიჟივით ჩავაფრინდი ცოლს ორივე ხელით და კიდევ ერთხელ შევეცადე გამომეთრია კოჭს ქვემოდან, მაგრამ ვერაფერს გავხდი. ბოლმა იმატა. მუხლით ჩარდახს დავეყრდენი და მახსოვს, რაღაც ვუთხარი ცოლს, რაღაც ამოვიხრიალე, ალბათ მკითხავთ, რაო, აუცილებლად მკითხავთ, მაგრამ რა გიპასუხოთ, როცა აღარ მაქსოვს. მხოლოდ ის ჩამრჩა მეხსიერებაში, რომ ცოლმა გასისხლიანებული ხელები წამავლო სახელოში და ერთადერთი სიტყვა «თქვენ» აღმოხდა... მე სახეზე დავხედე. სახე შემზარავი ჰქონდა, ყოველგვარ გამომეტყველბას მოკლებული. ფართოდ გახელილი თვალებით შემომცქეროდა. იმავე წამს კვამლის ღრუბლებიდან გამოვარდნილი ალის დამაბრმავებელმა ენებმა ჯერ ნაპერწკლები სთანთქა, მერე კი მე ამილოკა სახე. მივხვდი, საშველი აღარ იყო, ცოცხლად დაიწვებოდა. გასისხლიანებულ ხელებში მოვეჭიდე და კვლავ რაღაც ჩავძახე. მან ისევ ერთი სიტყვა მითხრა პასუხად: «თქვენ»... რამდენი სხვადასხვაგვარი აზრი და გრძნობა იყო ჩაქსოვილი ამ ერთ სიტყვაში! «ცოცხლად იწვება, ცოცხლად!» – მიტრიალებდა გონებაში. მესამედაც დავუძახე რაღაც. მგონი ვუთხარი, მოვკვდები-მეთქი. დიახ, მახსოვს, ასე ვუთხარი, მეც მოვკვდები-მეთქი, თუმცა ალბათ, მაშინ არც მე გამეგებოდა რას ვამბობდი. მერე ისღა მახსოვს, რომ მიწიდან აგურებს ვკრეფდი და ზედიზედ ვურტყამდი ცოლს თავში.

შემდეგ რაც მოხდა, სენსეი თვითონაც ადვილად წარმოიდგენს. მე ცოცხალი გადავრჩი. გამოვექეცი ფეხდაფეხ დადევნებულ კვამლსა და ალს, თითქმის მთელი ქალაქი რომ მოიქციეს ხახაში, ჩამოქცეულ, ერთიმეორეზე აჩხორილ სახურავებს გავცდი და ბოლოს, როგორც იქნა, არ ვიცი, საბედნიეროდ თუ საუბედუროდ, სამშვიდობოს გამოვედი. იმ რამეს სკოლის ეზოს შევეფარე ჩემს ამხანაგებთან – მასწავლებლებთან ერთად. სკოლა დანგრეული იყო. მრუმე ცას ჯერ კიდევ ანათებდა ხანძრის ალი. ფარდულში ბრინჯი მოხარშეს და ჩამოგვირიგეს, მაგრამ მე ზეცას მივჩერებოდი და თვალებიდან ღვარად ჩამომდიოდა ცრემლები.

ნაკამურა გენდო დადუმდა და შიშჩამდგარი თვალები ჭილოფს დააშტერა. მე კი ისე შემზარა ამ ამბავმა, რომ ხმა ვეღარ ამოვიღე; ყინვა თანდათან მიჯდებოდა ტანში და ლამის გულშიაც ჩამწვდენოდა. ოთახში მხოლოდ ნავთის ლამპის შიშინი და ჩემი მაჯის საათის თანაბარი წიკწიკი ისმოდა. ამ სიჩუმეში სუსტი ოხვრა გაისმა, ისეთი სუსტი, თითქოს «ტირიფოსანი ქალღმერთი» შეირხა წალოშიო.

თავი ავწიე და სტუმარს მივაჩერდი. იგი კვლავ თავდახრილი იჯდა და ჭილოფს დაშტერებოდა. ნეტა იმან ამოიოხრა? იქნებ მე თვითონ ვიყავი? ფიქრი გენდოს სუსტმა ხმამ შემაწყვეტინა. მან აუჩქარებლად განაგრძო თავისი ამბის თხრობა:

რა თქმა უნდა, ცოლის დაღუპვამ ძალიან დამამწუხრა. სკოლაში ყველა, თვითონ დირექტორიც კი ცდილობდა ვენუგეშებინე, მაგრამ მეტყოდნენ თუ არა თანაგრძნობის სიტყვებს, ტირილი ამივარდებოდა. საოცარია, მაგრამ ვერაფრით ვერ გავბედე მეღიარებინა, რომ მიწისძვრის დროს მე თვითონ მოვკალი ცოლი. რა იქნებოდა, მეთქვა: ვიფიქრე, ცოცხლად დაწვას ასე სჯობია და საკუთარი ხელით მოვკალი-მეთქი? სასამართლო, მე მგონი, პატიმრობას არ მომისჯიდა ამისთვის. ეს რომ გაეგოთ, ალბათ უფრო მითანაგრძნობდა ყველა, მაგრამ ამდენჯერაც კი დავაპირე გამოტყდომა, ყელში რაღაც გამეჩხირა და ხმა ვერ ამოვიღე.

მაშინ მეგონა, რო ამის მიზეზი ჩემი გაუბედაობა იყო. სინამდვილეში კი მიზეზი უფრო ღრმა და სერიოზული გამოდგა. მაგრამ სანმა მეორედ დაქორწინებაზე არ ჩამომიგდეს სიტყვა და ახალი ცხოვრების დაწყების ჟამმა არ მოაწია, ეს მიზეზი თვითონაც არ მქონდა გაცნობიერებული. და როცა მივხვდი, თუ რა იყო ჩემი გაუბედაობის მიზეზი, საცოდავ, სულიერად მოშლილ და გაუბედურებულ არსებად ვიქცეი.

მეორედ დაქორწინება სკოლის დირექტორმა, საიოს ძმობილმა მირჩია. ვიცოდი, რომ მართას ძალიან ვეცოდებოდი და ამიტომ უნდოდა ხელხახლა დამეწყო ცხოვრება. რაც უნდა იყოს, უკვე მთელი წელი გავიდა საიოს დაღუპვიდან. ადრეც ბევრმა გადამიკრა სიტყვა, მაგრამ პირდაპირ არავის უთქვამს. დირექტორმა კი საცოლეც დამისახელა, ბატონ №-ის უმცროსი ქალიშვილის გარიგებას გიპირებენო.

ჩვენ ახლა სწორედ ამ ბატონის სახლში ვიმყოფებით. მისი უფროსი ვაჟი დაწყებითი სკოლის მეოთხე კლასში სწავლობდა. მე ხანდახან აქ მოვდიოდი და ვამეცადინებდი ხოლმე. რა თქმა უნდა, მაშინვე გადაჭრით ვთქვი უარი ამ ქორწინებაზე. ჯერ ერთი, მე და ბატონი № სოციალური კიბის სხვადასხვა საფეხურზე ვიდექით – მე უბრალო მასწავლებელი ვიყავი, ის კი მთელ ქალაქში ცნობილი, გავლენიანი და მდიდარი კაცი გახლდით და, გარდა ამისა, მეშინოდა, ხალხმა ლაპარაკი არ დაიწყოს, ოჯახში იმიტომ მოუხშირა სიარულს, რომ ქალიშვილისათვის თავი შეეყვარებინაო. სინამდვილეში კი ჩემი უარის მიზეზი საიოს აჩრდილი იყო, საიოსი, რომელიც საკუთარი ხელით მოვკალი. აჩრდილი, რაც ხანი გადიიოდა, სულ უფრო და უფრო გამჭვირვალე ხდებოდა, მაგრამ ჯერ მთლიანად არ გამქრალიყო და კვლავ მტკიცე დაბრკოლებად იყო აღმართული ჩემი ახალი ქორწინების გზაზე. მაგრამ დირექტორს არც ჰქონდა იმედი, რომ ერთი თქმით დავთანხმდებოდი და ჩამაცივდა, თქვენი ხნის კაცი დიდხანს უცოლოდ ვერ გაჩერდება და ბედი ხელიდან არ გაუშვათო, მითხრა. ჯერ ერთი, თვითონ ქალიშვილს ძალიან მოსწონხართ, მერე, თუ შეირთავთ, თქვენი დიდი ხნის ოცნება განხორციელდება – ტოკიოში წახვალთ სასწავლებლადო. ბოლოს დასძინა, ხალხის ლაპარაკისა ნუ გეშინიათ, მაჭანკლობას მე ვკისრულობ და ისე მოვაწყობ საქმეს, რომ ვერავინ დაგწამებს რაიმესო. ერთი სიტყვით, იმდენი მეჩიჩინა, რომ ყოყმანი დავიწყე. ქალიშვილი ძალიან ლამაზი იყო და, მრცხვენია, რომ ვამბობ, მაგრამ №-ის სიმდიდრეც მიზიდავდა. დირექტორთან საუბრის შემდეგ №-ის ოჯახში სიარულს მოვუხშირე კი დავპირდი, რომ ახალი წლის შემდეგ ვეტყოდი საბოლოო პასუხს. ბოლოს, მეიძის ოცდამეექვსე წლის გაზაფხულზე ვადთქვით, რომ შემოდგომაზე ვიქორწინებდით.

და აი, როცა ყველაფერი გადაწყდა, რატომღაც საშინლად დამიმძიმდა გული, ისე საშინლად, რომ მუშაობაც ვეღარ შევძელი. მივიდოდი სკოლაში, მივუჯდებოდი მაგიდას და ისე ჩავეფლობოდი ფიქრებში, რომ ზარის ხმაც აღარ მესმოდა. თვითონაც ვერ გავრკვეულიყავი, რა მინდოდა, რატომ მაწუხებდა ასე შემოდგომის მოახლოება. ვგრძნობდი მხოლოდ, რომ აზრები ხან არ ებმებოდა ერთმანეთს, ხან კი ისე ერთად მოზღვავდებოდა ყველა, თითქოს უნდოდათ მტკიცედ გადაეღობათ გზა იმ ერთი, სადღაც გონების სიღრმეში ჩამარხული აზრისათვის, დროდადრო ცნობიერების ზედაპირზე ამოღწევას რომ ლამობდა.

თითქმის ორი თვე ვიყავი ასე გაბრუებული. დადგა ფახულის არდადეგები. ერთ საღამოს ქუჩაში გამოვედი სასეირნოდ. ხონგანძის სამლოცველოს რომ გავცდი, წიგნის მაღაზიის წინ გამართულ დახლზე გამოფენილი ჟურნალ-გაზეთები დავინახე, მივედი და თვალიერება დავუწყე. თვალში მომხვდა იმხანად ერთობ პოპულარული ჟურნალის «ილუსტრირებული მიმოხილვის» პრიალა ყდები. იქვე ელაგა მოთხრობები მოჩვენებებზე და ალბომები. «ილუსტრირებული მიმოხილვის» ერთ-ერთო ნომერი ავიღე ხელში. ყდაზე ცეცხლის ალში გახვეული დანგრეული სახლები ეხატა, ზემოთ კი მსხვილი ასოებით ეწერა: «გამოცემულია მეიძის ოცდამეოთხე წლის 30 ოქტომბერს; 28 ოქტომბრის მიწისძვრა». ეს რომ წავიკითხე, გულზე მტკივნეულად მომიჭირა რაღაცამ, მომეჩვენა, თითქოს ვიღაცამ ბოროტად ჩამჩურჩულა ყურში: «აი, ის მიწისძვრა, აი, ის მიწისძვრა!» მაღაზიაში ჯერ არ აენთოთ სინათლე, ქუჩაში უკვე

ბინდი იდგა, მაგრამ მაინც გადავშალე ჟურნალი, პირველ გვერდზე დანგრეული სახლის კოჭებქვეშ მოყოლილი ოჯახის ფოტო იყო მოთავსებული. მომდევნო გვერდზე მიწას პირი დაეღო და ბავშვებიან ქალს ნთქავდა: ამას მოსდევდა... თუმცა რა საჭიროა ყველაფრის ჩამოთვლა? იმ წამებში ნათლად წარმომიდგა თვალწინ ორი წლის წინათ ნანახი საშინელი სურათები: აქ იყო ნაგარაგავას ჩანგრეული ხიდი; ეს კი ადრე ოვარის საფეიქრო კომპანიის შენობა იყო. ერთ-ერთ სურათზე მესამე დივიზიის ჯარისკაცთა გვამებს თხრიდნენ ნანგრევებიდან, მეორეზე დასახიჩრებულები მიჰყავდათ ანტის საავადმყოფოში... ამ საშინელმა სურათებმა კვლავ გამოაცოცხლა იმ წყეული დროის მოგონებები; თვალებზე ცრემლი მომადგა, ავკანკალდი, რაღაც გაურკვეველმა გრძნობამ შემიპყრო. ვერ გეტყვი, ტკივილი იყო ეს თუ შვება და როცა ბოლო გვერდს დავხედე... ახლაც, იმ წუთებს რომ ვიგონებ, ხანჯალივით მისერავს ტკივილი გულს. ბოლო გვერდზე თავის ქვეშ მოყოლილი, ტკივილისაგან სახეშეშლილი ქალი იყო გამოსახული. თავზე გარდიგარდმო დასცემოდა წელზე, უკან კი კვამლის ბოლქვები, ალის ენები და ნაპერწკლების კორიანტელი მოჩანდა! ეს ხომ ჩემი ცოლის აღსასრულს გავდა. ჟურნალი კინაღამ ხელიდან გამივარდა. კინაღამ ღრიალი მოვრთე. უცებ ბოლის სუნი ვიგრძენი და კიდევ უფრო დავფრთხი. თავს ძალა დავატანე, რომ ცოტათი დავმშვიდებულიყავი, ჟურნალი დახლზე დავდე და ირგვლივ მიმოვიხედე: ნოქარს მაღაზიის შესასვლელში ჩამოკიდებული ლამპა აენთო და ასანთი ქუჩაში გადმოეგდო: ასანთს ჯერ კიდევ ბოლი ასდიოდა.

იმ დღიდან კიდევ უფრო კუშტი და უკარება გავხდი. ადრე მხოლოდ რაღაც გაუცნობიერებელი შიშისა და წუხილის გრძნობა მტანჯავდა, ამის შემდეგ კი ერთი ისეთი ეჭვი მომეძალა, რომ დღეცა და ღამეც ჯოჯოხეთად მიქცია. ნუთუ არ შეიძლებოდა, არ მომეკლა ცოლი იმ მიწისძვრის დროს? – ვეკითხებოდი წამდაუწუმ საკუთარ თავს. ნუთუ ეს აუციელებელი იყო?! უფრო გულწრფელად რომ ვთქვათ, იმიტომ ხომ არ მოვუღე ბოლო, რომ ადრეც მინდოდა მისი მოკვლა და მიწისძვრის დროს მარჯვე შემთხვევა მომეცა, რომ დიდი ხნის ოცნება განმეხორციელებინა? აი, ეს ეჭვი მაწამებდა, ეს აზრი მიწამლავდა სიცოცხლეს. არა, არა! ვარწმუნებდი თავს, მაგრამ ის ვიღაცა, წიგნის მაღაზიასთან რომ ჩამაწვეთა გულში შხამი და სამსალა, ახლაც დაცინვით ჩამციცინებდა ყურში, მაშ რატომ ვერ გაბედე სიმართლის თქმა, რატომ არ აღიარე, რომ ცოლი მოკალიო? ამის გაგონებაზე გული მეფლითებოდა. მართლაც რატომ არა ვთქვი, რატომ არ ვამხელ დღემდე ამ საზარელ საიდუმლოს? და, ერთ დღეს, ცხადად შევიგრძნე, რომ იმ დროს ცოლი საშინლად მეჯავრებოდა. სირცხვილია ამის თქმა; თქვენ, შესაძლებელია, ვერც კი გამიგოთ, მაგრამ საიო, სამწუხაროდ, ქალად არ ვარგოდა – ცივი, ყინულივით ცივი და უგრძნობელი იყო... ამგვარად, იმ დღემდე თავს ვარწმუნებდი, ვალდებული ვარ ზნეობის კანონებს დავემორჩილო-მეთქი და თითქმის შევძელი კიდეც გრძნობის დათგუნვა, მაგრამ მოხდა ის დიდი უბედურება და ყოველივე, რაც კი საზოგადოებამ შექმნა, აღიგავა პირისაგან მიწისა. და მაშინ ამდენი ხნის უკმარისობისა და უკმაყოფილების გრძნობა ვულკანივით აბობოქრდა გულში, გადაანგრია ზნეობრივი სიმტკიცის ხელოვნური ჯებირი და ცეცხლის ნიაღვრად დაატყდა თავზე საბრალო ქალს! მოვკალი იმიტომ, რომ ვერ ვიტანდი! აი, ეს ეჭვი ვეღარ მოვიშორე და რა გასაკვირია, რომ დღითი დღე სულ უფრო და უფრო მეუფლებოდა სევდა და კაეშანი. წყალწაღებული ხავსს ეჭიდებოდაო და მეც ვცდილობდი, როგორმე თავი დამეღწია საზარელი ეჭვისაგან. ვამბობდი, რომ არ მომეკლა, ცოცხლად დაიწვებოდა ცეცხლში და, მაშასადამე, ბოროტმოქმედება არ ჩამიდენია-მეთქი.

ერთხელ, ზაფხული რომ მიიწურა და სწავლა დაიწყო, კოლეგებთან ერთად შესვენებაზე ჩაის ვსვამდი სამასწავლებოში. ვიღაცამ იმ ორი წლის წინანდელ მიწისძვრაზე ჩამოაგდო სიტყვა. მე საუბარში არ ჩავერიე, ყურიც კი მოვიყრუე. ჰყვებოდნენ, როგორ ჩამოიქცა ხონგარის სამლოცველოს სახურავი, როგორ წაიღო მდინარემ მთელი ჯებირი, როგორ დააღო პირი მიწამ ტავარამატის ქუჩაზე... ერთ-ერთმა მასწავლებელმა გვიამბო, რომ ერთ ქალს, ღვინის სავაჭრო რომ ჰქონდა ნაკამატის ქუჩაზე, ჭერი ჩამოენგრა თავზე და კოჭმა ქვეშ მოიყოლა. ბევრს ეცადა გამომძვრალიყო, მაგრამ ვერაფერს გახდა და აუცილებლად დაიღუპებოდა, რომ სახლის ნანაგრევებს ხანძარი არ გასჩენოდა. ცეცხლი კოჭსაც მოედო, შუაში გამოწვა და გადატეხა. ქალი გადარჩა!

ეს ამბავი რომ მოვისმინე, თვალთ დამიბნელდა და სული ვეღარ ამოვითქვი. მერე გულიც წამივიდა. გონს რომ მოვედი, გარს ამხანაგები შემომხვეოდნენ და მაბრუნებდნენ – ზოგი წყალს მასმევდა, ზოგი წამალს მაყნოსინებდა; შეუმჩნევიათ, რომ ფერი დავკარგე და დაფაცურებულან. გონს კი მოვედი, მაგრამ ისევ იმ ამბავზე ვფიქრობდი და მადლობაც ვერ გადავუხადე ამხანაგებს. ტვინს საზარელი ეჭვი მიბურღავდა: იმიტომ ხომ არ მოვკალი, რომ შემეშინდა, შემთხვევით არ გადარჩენილიყო? რომ არ მომეკლა, იქნებ მართლა გადარჩენილიყო. ის ღვინით მოვაჭრე ქალი ხომ გადარჩა! მე კი შეუბრალებლად დავუჩეჩქვე თავი აგურებით... სენსეი თვითონ მიხვდება რა დღეში ჩამაგდო ამ ეჭვმა. ჩემს ტანჯვას საზღვარი არა ჰქონდა, მომავალ ქორწინებაზე ფიქრიც კი მზარავდა და ბოლოს გადავწყვიტე, უარი მეთქვა ბატონ №-ის ქალიშვილის შერთვაზე.

მაგრამ, როცა ქორწინების ვადა მოახლოვდა, კვლავ ყოყმანი დავიწყე. ხომ უნდა ამეხსნა უარის მიზეზი? უნდა გამემხილა ჩემი საიდუმლო, უნდა მეთქვა, რომ სულიერად განადგურებული ვიყავი და ცოლის შერთვის თავი არა მქონდა.

მეყოფოდა კი გამბედაობა, რომ გადამწყვეტ წუთებში ყველაფერი გულწრფელად მეღიარებინა? ვცდილობდი თავი გამემხნევებინა და ეს აუცილებელი ნაბიჯი გადამედგა, მაგრამ ვერა და ვერ გამებედა. ამასობაში კი შუა შემოდგომამ მოაწია და უკვე სულ ცოტა დარჩა ქორწილამდე.

მე ლაპარაკის თავის არა მქონდა, მაგრამ ამხანაგები თვითონ მეუბნებოდნენ, რომ არ ჯობია ქორწილი გადავდოთო? დირექტორმა ერთი სამჯერ მაინც მითხრა, კარგი იქნებოდა ექიმს სჩვენებოდიო. მე კი ვერც ქორწილის გადადებას ვბედავდი და ვერც ექიმთან მისვლას. გადადება რას მიშველიდა? ან გადაჭრილი უარი უნდა მეთქვა, ან ბედს უნდა დავმორჩილებოდი. სასიმამროს ეგონა, ასე ცუდ გუნებაზე იმიტომ არის, რომ მარტოხელააო და სულ მიჩიჩინებდა, საქმე დავაჩქაროთო. ბოლოს, როგორც იქნა, გადავწყვიტე და ქორწინების დღედ 29 ოქტომბერი დავნიშნე (ის მიწისძვრაც ოქტომბერში მოხდა, ორი წლის წინათ, ოღონდ 28 რიცხვში). ცერემონიალი სასიმამროს სახლში ჩატარდა. როცა გერბებით მორთულ სანეფე ტანსაცმელში გამომაწყვეს და მდიდრულად გაწყობილ-მოოქროვილი თეჯირებით გაყოფილ ოთახში შემიყვანეს, ხელ-ფეხი შემებორკა. მეჩვენებოდა, რომ არამზადა ვიყავი, არამზადა, რომელიც ყველასგან ფარულად, ახალი ბოროტმოქმედების ჩადენას აპირებს. არა, კი არ მეჩვენებოდა, მართლა ასე იყო. მხეცურად გავუჩეჩქვე თავი საკუთარ ცოლს და ახლა №-ის ოჯახს მივადექი, რომ ქალიშვილი და ქონება წამერთმია. ამ ფიქრებმა ცეცხლი წამიკიდა გულზე, სახეზე ერთიანად შემომენთო სიწითლე, მკერდში აუტანელი ტკივილი ვიგრძენი. უეცრად საშილად მომინდა, აქვე, ყველას თანდასწრებით გამეცხადებინა ჩემი დანაშაული, ხმამაღლა მეყვირა, რომ მკვლელი ვარ, ცოლის მკვლელი! ამ დროს, ჩემ წინ, ტახტზე, მოჩვენებასავით

გამოჩნდა თეთრი ატლასის წინდები. შემდეგ კიმონო დავინახე, რომლის კალთებზე ცამდე აწვდილი ნაძვები და ნისლში მოლივლივე წეროები მოჩანდა. მერე ჩემმა დაბინდულმა მზერამ ოქროქსოვილი სარტყელი, ვერცხლის ძეწკვი და თეთრი საყელო გაარჩია, ბოლოს კი მაღლა ავარცხნილი თმა და შიგ ჩაბნეული კუს ბაკნის მქრქალად მბზინავი სავარცხლები და თავსაჭერები. ყოველივე ამის დანახვაზე ისე შემეშინდა, რომ სუნთქვა შემეკრა. შემდეგ ძლივს ამოვითქვი სული, მოვიხარე, ტატამზე დავემხე და სასოწარკვეთილმა ვიღრიალე, საზარელი ბოროტმოქმედება ჩავიდინე, მკვლელი ვარ, მკვლელი-მეთქი!

ნაკამურა გენდო დადუმდა და თვალებში მომაჩერდა. მერე ერთი მწარედ გაიღიმა და კვლავ ალაპარაკდა:

– აღარ შეგაწყენთ თავს. თვითონაც მიხვდებით, რა მოხდებოდა შემდეგ. მხოლოდ ის მინდა დავსძინო, რომ დღემდე წვალებით მივათრევ ჩემს ტანჯულ წუთისოფელს და ყველას შეშლილი ვგონივარ. იმის გადაწყვეტა, შეშლილი ვარ თუ არა, სენსეისათვის მიმინდვია, მაგრამ თუ მართლა შეშლილი ვარ, მინდა გავიგო, რა არის ამის მიზეზი. იქნებ იმ მხეცმა შემშალა, ყველა ადამიანის სულის სიღრმეში რომ არის მიმალული? ის ყველას სულშია და ხვალ შეიძლება ისინი გააგიჟოს, რომლებიც დღეს მე დამცინიან... ასე მგონია, თუმცა იქნებ...

ჩემსა და საშინელ სტუმარს შორის კვლავ ლამპის სუსტი შუქი პარპალებდა. მინდოდა მეკითხა, ხელზე თითი რატომ გაკლია-მეთქი, მაგრამ გამახსენდა, რომ ზურგს უკან «ტირიფოსანი ქალღმერთი» მედგა და გადავიფიქრე. გაზაფხულის სუსხი ძვალ-რბილში მივლიდა, მე კი გაუნძრევლად ვიჯექი და ვდუმდი.

აგვისტო, 1919წ.

ძურიანო კიტისკე

ძურიანო კიტისკე წარმოშობით სიძენის პროვინციის სინოკის მაზრის სოფელ ურაკამადან იყო. დედ-მამა ადრე დაეხოცა და პატარაობიდანვე იმავე სოფელში დაუდგა მსახურად ვინმე ოტანა საბუროძის. ძურიანო კიტისკე დაბადებიდან მოსულელო გახლდათ და ამხანაგები გამუდმებით მასხრად იგდებდნენ, პირუტყვივით ჩაგრავდნენ და ყველაზე მძიმე სამუშაოს მას ასრულებინებდნენ.

და ამ კიტისკემ თვრამეტი-ცხრამეტი წლის ასაკში შეიყვარა საბურიძის ერთადერთი ქალიშვილი – კანე. კანე, რა თქმა უნდა, აინუნშიაც არ აგდებდა მსახურის გრძნობებს. ამას ისიც დაემატა, რომ გულბოროტმა ამხანაგებმა მალე შეამჩნიეს კიტისკეს გასაჭირო და უფრო მეტად დაუწყეს დაცინვა. კიტისკე სულელი კი იყო, მაგრამ მაინც ვერ გაუძლო ამდენ წვალებას და ერთხელ, ღამით, ჩუმად გაიპარა სახლიდან, რომელიც მისთვის უკვე მშობლიური გამხდარიყო.

გავიდა სამი წელი, კიტისკესი კი არაფერი ისმოდა.

სამი წლის შემდეგ, მათხოვარივით ჩამოძენძილი, კვლავ დაბრუნდა ურაკამაში. დაბრუნდა და ისევ საბუროძის ოჯახში დაიწყო მუშაობა. ახლა უკვე გულთან აღარ მიჰქონდა ამხანაგების დაცინვა, საქმის მეტი არაფერი ახსოვდა, თავაუღებლივ შრომობდა. პატრონის ქალიშვილის – კანეს ერთგული იყო ძაღლივით. კანე უკვე გათხოვილიყო და ქმართან ერთად ბედნიერად ცხოვრობდა.

ასე გავიდა ერთი-ორი წელი. განსაკუთრებული არაფერი მომხდარა. ოღონდ ეგ იყო, ამხანაგებმა კიტისკეს ქცევაში რაღაც საეჭვო შენიშნეს. ცნობისმოყვარეობით შეპყრობილებმა თვალთვალი დაუწყეს და შეამჩნიეს, რომ იგი დილა-საღამოს პიეჯვარს იწერდა და ლოცვას ბუტბუტებდა. მსახური მაშინვე პატრონთან დაასმინეს. საბუროძის ალბათ შეეშინდა, ამ ამბავმა ცუდი რამ არ მომწიოსო, და კიტისკე მაშინვე სოფელ ურაკამას სამმართველოში წააყვანინა.

როცა მცველებს კიტისკე ნაგასაკის ციხისკენ მიჰყავდათ, მას შიშის ნიშანწყალიც არ ემჩნეოდა. როგორც ლეგენდა მოგვითხრობს, კიტისკეს მოსულელო სახე ამ დროს ისე გასხივოსნებოდა, კაცი იფიქრებდა, ციურ შუქს გაუცისკროვნებიაო.

კიტისკემ მოსამართლესთან გულახდილად აღიარა, ქრისტიანების სექტას ვეკუთვნიო. მაშინ მოსამართლეს ადა კიტისკეს შორის შემდეგი დიალოგი გაიმართა:

მოსამართლე – რა ჰქვიათ შენი სექტის ღმერთებს?

კიტისკე – ბერენის ქვეყნის პრინცი, ესუ კირისტო-სამა და პრინცესა მეზობელი ქვეყნიდან – სანტა მარია-სამა.

მოსამართლე – როგორი შესახედავნი არიან?

კიტისკე – ესუ კირისტო, რომელიც ძილში გვეცხადება ხოლმე, ლამაზი ყმაწვილია, იისფერი ოფურისოდე აცვია, პრინცესა სანტა-მარიას კი – ოქროსა და ვერცხლის ძაფით ნაქარგი კაიდორი.

მოსამართლე – რატომ გახდნენ ისინი ამ სექტის ღმერთები?

კიტისკე – ესუ კირისტო-სამას შეუყვარდა და პრინცესა სანტა-მარია, სიყვარულისგან მოკვდა და ამიტომ გახდა ღმერთი. უნდა ეხსნა ისინი, ვინც მასავით იტანჯებოდნენ.

მოსამართლე – ვინ მოგაქციათ ამ რწმენაზე?

კიტისკე – სამი წელიწადი დავეხეტებოდი სხვადასხვა ადგილებში და მაშინ, ზღვის ნაპირას, გამანათლა ერთმა უცნობმა წითურმა კაცმა.

მოსამართლე – როგორ მოგნათლეს?

კიტისკე – ჯერ ნაკურთხი წყალი მომასმევინა, მერე ძურიანოდ მომნათლა.

მოსამართლე – აღსასრულის დღე დაგიდგა, შენ კი რაღაც ტყუილებს ჩმახავ!

კიტისკე – არა ვტყუი. ყველაფერი სრული ჭეშმარიტებაა.

მოსამართლეს უვნაურად მოეჩვენა კიტისკეს მონაყოლი, არაფრით რომ არ ჰგავდა იმ ქრისტიანების საუბარს, რომლებიც ადრე ჰყავდა დაკითხული. კიდევ რამდენჯერმე ჩაეკითხა, განურისხდა, დაემუქრა, მაგრამ კიტისკე მაინც მტკიცედ იდგა თავის ნათქვამზე.

ბოლოს, ამ ქვეყნის კანონების მიხედვით, ძურიანო კიტისკეს ჯვარზე გაკვრა მიუსაჯეს. დანიშნულ დღეს მსჯავრდადებული მთელ ქალაქში გაატარეს, მაღლობზე აიყვანეს და უმოწყალოდ მიაჭედეს ჯვარზე. ჯვარი გამოკვეთილად ჩანდა ცის ფონზე, ბამბუკის ღობის ზეგარდმო. მაღლა თავაწეული კიტისკე ხმამაღლა

ლოცულობდა. მან წარბშეუხრელად გადაიტანა ჯალათების შუბების დარტყმა. ლოცვა რომ დაიწყო, მის თავზე, ცაში, ღრუბლის ქულები მოგროვდა და ჯვარცმის ადგილას საშინელი თქეში წამოვიდა. როდესაც ცა კვლავ მოიწმინდა, ძურიანო კიტისკემ უკვე სული განუტევა, მაგრამ იმათ, ვინც ღობის მიღმა იდგა, კვლავ ცხადად ჩაესმოდათ ყურში ის ლოცვა, სულ ახლახან რომ აღავლენდა ჯვარცმული.

ეს სულ უბრალო ლოცვა იყო: «ო, ბერენის ქვეყნის პრინცო, სადა ხარ ახლა? დიდება შენდა!»

როცა მისი ცხედარი კვრიდან ჩამოხსნეს, ჯალათები გაოცდნენ: ცხედარი საოცარ სურნელს აფრქვევდა, ბაგეზე კი ქათქათა თეთრი შროშანა გაფურჩქნოდა.

ასეთია ძურიანო კიტისკეს ცხოვრება, როგორც ამას მოგვითხრობენ «ნაგასაკი-ტიომონსიო», «კოკიო-იძი», «კეიკო ჰაისიოკუდანი» და სხვანი. მე იაპონელ მარტვილთაგან ყველაზე უფრო ეს სულელი წმინდანიანი მიყვარს.

სექტემბერი, 1919წ.

როგორ სწამდა ბისეის

ბისეი ხიდი ქვეშ იდგა და ელოდა მას. ზემოთ კი, ქვის მაღალ, სუროთი ნახევრად დაფარულ მოაჯირს მიღმა, დროდადრო გამოკრთებოდა ხოლმე ხიდზე გამვლელ-გამომვლელთა თეთრი, ჩამავალი მზის კაშკაშა შუქით განათებული ტანსაცმლის კალთები, ოდნავ რომ ფრიალებდა ქარში... ის კი არ ჩანდა.

ბისეის მოუთმენლობა დაეტყო, წყალს მიუახლოვდა და დაუწყო მზერა მდორე მდინარეს, რომელზეც არც ერთი ნავი არ მოცურდა.

მდინარის გასწვრივ მწვანედ ატეხილიყო ხშირი ლერწამი და თითქოს არტახებში მოექცია მდინარე. ლერწამს თავზე აქა-იქ გუმბათებივით დასდგომოდა ტირიფის ჩამოძენძილი ტოტები. ლერწმის არტახებს ისე შეეკრა მდინარე, რომ ვიწრო ზოლადღა მიიკლაკნებოდა. წყალში ოქროსფრად ლივლივებდა ცაზე შემორჩენილი ერთადერთი სადაფისფერი ღრუბლის ანარეკლი... ის კი არ ჩანდა.

ბისეი წყალს მოშორდა და ვიწრო თავთხელზე დაიწყო ბოლთის ცემა. დადიოდა და თან ბინდში ჩამომდგარ სიჩუმეს აყურადებდა.

ხიდზე მოძრაობა მინელდა, მიწყნარდა ადამიანის ფეხის ხმა, ფლოქვების ხმაური, საზიდრების რახრახი. მხოლოდ ქარი სისინებდა, ლერწამი შრიალებდა და წყალი თქაფუნებდა. შემდეგ საიდანღაც ყანჩის გამკივანი ხმა მოისმა. ბისეი შეჩერდა. ზღვაზე მოქცევა დაწყებულიყო. წყალი ნელ-ნელა ეპარებოდა შლიამიან მეჩეჩს და მალე სულ ახლოს ალიცლიცდა... ის კი არ ჩანდა.

გაბრაზებული ბისეი ხიდქვეშ, ნახევრად ბინდმოცულ თავთხელზე ჩქარ სიარულს მიჰყვა. წყალი ნელ-ნელა ფარავდა მეჩეჩს. ბისეიმ შლამის სიგრილე და წყლის სიცივე იგრძნო ფეხზე და მოუთემენლად აიხედა ზევით. ხიდიდან უკვე გადასულიყო ჩამავალი ზმის კაშკაშა შუქი. ღია მწვანე დაისის ცის ფონზე შავად მოჩანდა ხიდის ქვის მოაჯირის მკვეთრი სილუეტი... ის კი არ ჩანდა.

ბისეი შეჩერდა.

წყალი ფოლადივით ბზინავდა, ნელა მიედინებოდა ხიდქვეშ და უკვე ფეხებს ულოკავდა ბისეის. ერთი საათიც, და ზღვის უმოწყალო მოქცევა დაუფარავს

მუხლებსёმუცელს, მკერდს. წყალი უფრო და უფრო მაღლა მიიწევს და აი, მუხლები უკვე მდინარის ტალღებქვეშ მოეცა... ის კია არ ჩანდა.

ბისეი იმედს არ კარგავდა, ხან ცას ახედავდა მოლოდინჩამდგარი თვალებით, ხან ხიდს.

წყალი უკვე მკერდამდე მიწვდა.

მდინარე კარგა ხანია ლილისფერი ბინდი ჩამოწვა. და აჩრდილისამებრ ნისლიდან ისმოდა ტირიფებისა და ხშირი ლერწმის სევდიანი შრიალი. ანაზდად ბისეის ზედ ცხვირწინ ამოუხტა პაწია გულთეთრა თევზი, თავზე გადაუარა და კვლავ წყალში მიიმალა. მაღლა, ცაზე, უკვე აკიაფდა პირველი ვარსკვლავები. სუროთი დაფარული მოაჯირის სილუეტიც შთაინთქა უეცრად ჩამოწოლილ სიბნელეში... ის კი არ ჩანდა.

შუაღამისას, როცა მდინარის გაყოლებით ლერწამს და ტირიფებს მთვარის შუქი მოეფინა, წყალმა და ქარმა, ერთმანეთს რომ ეჩურჩUლებოდნენ, ზღვისკენ გააცურეს ბისეის ცხედარი. ბისეის სული კი მდუმარედ გაფრინდა სევდიანი მთვარის შუქისაკენ (ალბათ იმიტომ, რომ შეყვარებული იყო). ისე ფრთხილად დატოვა სხეული, ისე მსუბუქად აცურდა ფერმიმქრალ ცაში, სწორედ რომ უჩუმრად, როგორც ადის ხოლმე მდინარიდან შლამის სუნი და წყლის სიგრილე...

მერე კი, მრავალი ათასეული წლისა და ნაირ-ნაირ გარდაქმნათა შემდეგ, ამ სულს კვლავ მიანდეს ადამიანის სიცოცხლე. ეს ის სულია, ჩემს სხეულში რომ დგას, აი ასეთში, როგორიც ვარ. ამიტომაც, თუმცა ამ დროების შვილი ვარ, მაინც არაფერი გამომდის.

მე დღე და ღამ ვიცნობებ და ნიადაგ ველოდები რაღაც უჩვეულოს. რაღაც სასწაულს, ისევე, როგორც ხიდქვეშ საღამოს ბინდვუნდში მდგარი ბისეი ელოდა თავის მიჯნურს, რომელიც არასოდეს მოვიდოდა.

სექტემბერი, 1919წ.