ღაღანიძე ეკა
თამაში სამში
შესავალი
კვდება...
კვდება ის, ვის ზარსაც ამდენი ხანი ველოდი...
ორ ზარზე აიღეო, თუ არ აიღებ, ვიფიქრებ, სახლში არა ხარ და დავკიდებო, – მაფრთხილებდა. ამიტომ იყო, რომ დენდარტყმულივით გამოვრბოდი ტელეფონის ხმაზე. უნდა მიმესწრო. რამდენი წელი გავიდა. ათი. მეტი. უცნაურია, მაგრამ ახლაც ორ ზარზე ვიღებ ყურმილს. რა უნდა მჭირდეს, რომ არ მივუსწრო. აბაზანიდან ამომხტარი, გინდაც საპნიანი და ერთიანად დასველებული, ფრუტუნით მივრბივარ მესამე ზარის დარეკვამდე ტელეფონისაკენ. მე მირეკავენ – ვყვირი და მივრბივარ. თუმცა არავინ ცდილობს დასწრებას. არავინ. სახლი ცარიელია. მაშინაც წამოვუწვებოდი ხოლმე და აღთქმული სასწაულივით შევყურებდი აპარატს. კი, რეკავდა. ვიღაცა რეკავდა. საკმარისი იყო, ტელეფონს დაერეკა, არ გამოსულიყო ან ხმა ვერ გამეგო – ის იყო – ვირწმუნებდი თავს.
კვდება...
დამირეკეს – ნახვა უნდაო. რატომ დამირეკეს ასე გვიან? თორმეტი საათი ხდება. ახლა სად წავიდე? არადა, ხვალამდე უსაზღვროდ დიდი დროა. კვდება – დამთავრდა. ყველაფერი დამთავრდა. ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის. რატომ ვზივარ ჩაბნელებულ ოთახში? რატომ არის ტელევიზორი ჩართული, როცა გადაცემები ყველა არხზე დასრულდა? ნუთუ არაფერი აღარ მსურს? დამთავრდა. სვამდაო – რატომ სვამდა? მინდა ვირწმუნო, რომ ეს ჩემი გული არ არის. ჩემში მოქცეული გადაღლილი სამყარო ფეთქავს. მე კი არ ვარსებობ, პირიქით, სამყარო არსებობს ჩემში. საკმარისია, გათანგულმა უარი ვთქვა არსებობაზე, მონუსხული ქვეყნიერება ძრწოლით დაებღაუჭება ჩემს სიცოცხლეს, რათა ცოტა ხნით მაინც გაიხანგრძლივოს დრო. ასე რომ, მინდა თუ არა, მაინც ვიარსებებ – არა ჩემთვის, არამედ სხვებისთვის. მხოლოდ სხვებისთვის. ის კი კვდება...
ჭიამაიას რომ ეხვეწებიან, ტარაკანას რა, არ შეუძლია ვითომ? ტარაკანა, ტარაკანა, მაპოვნინე ჩემი ბედი... შენფერია ღამე ჩემი, ვითომ რაო, ჭიამაიაა ყველაზე ერთგული? ჩემს სახლში კი ტარაკანაა ყველაზე ბევრი. ყავისფერი და ფეხებდაბრეცილი ღამის სტუმარი. ტელევიზორის ლურჯ სინათლეზე რომ დაცოცავს, კუთხის კუნჭულიდან გამომძვრალი, და ეძებს, ეძებს – მეზიზღება, მაგრამ არანაირი სურვილი არა მაქვს მოკვლის. საშინლად ვერ ვიტან იმ ჭყრიალს, გასრესვისას რომ შეიგრძნობ ფეხით. ჭყრაპ. ტარაკანა, ტარაკანა, მაპოვნინე დაკარგული, თორემ ჭყრაპ... ღამეა ჩემი მფარველი. იქნებ ტარაკანასთანაც მაქვს რაიმე საერთო? სულაც მისგან წარმოვიშვი. ადვილი შესაძლებელია. ამიტომაც ვერ ვიმეტებ... აი, მეტაფსიქოზური გამოვლინებებიც დამეწყო. ტარაკანიდან ქალი. ვითომ რატომ არა? დაუშვებელი არაფერია. გასაგებია? შენ ხომ არაფერი მიგაჩნია შეუძლებლად. ქონდრისკაცები? დაგავიწყდა შენი ბავშვობის საღამოები საპირფარეშოს წყვდიადში? განა მაშინვე არ იცოდი, რომ მარტოობისათვის იყავი განწირული და იმის მაგივრად, რომ თანატოლებში გეძებნა მეგობრები, საპირფარეშოს ცივ მეტლახზე მოკუნტული, ასანთს ასანთზე წვავდი და სიბნელეში ჩურჩულით უხმობდი ზღაპრულ ქონდრისკაცებს. შენთან მოსასვლელ გზას უნათებდი ვითომ. პატარა იყავი. სულ მთლად პატარა, მაქმანმოვლებულ ხავერდის კაბასა და ფაფუკ ფაჩუჩებში გამოწყობილი, ხოლო მოპარული ასანთის კოლოფის დამალვაში თეთრი საცვლის რეზინა გშველოდა. ჩაცუცქდებოდი ჭრელ მეტლახზე და ჭიკარტებივით წყვილად მოსხარტალე თვალებს აცეცებდი. „ქონდრისკაცებო, ქონდრისკაცებო, მე ხომ ვიცი, რომ თქვენ არსებობთ, გამოდით რა, გეხვეწებითმე მანამდე ბუტბუტებდი, სანამ კარზე ბრახუნს არ აგიტეხდნენ. რა უნდოდა ბნელ საპირფარეშოში პატარა ბავშვს? ეარ ესმოდათ...
მორჩი ლაყბობას. მერამდენე ღამეს ათენებ ასე. ხვალ რაღაც უნდა მოხდეს... ეს მაწვნიანი ქილა რამდენ ხანს უნდა იდგეს მაგიდაზე? ამჟავდება და აღარც ივარგებს. საჭმელად კი არა, ნიღბადაც აღარ გამოდგება. კოსმეტიკური ნიღბის კეთება რა არის? ყველა ქალი ასე იქცევა. შეძლებისდაგვარად. ყველა ქალს უნდა ქმარმა არავისკენ გაიხედოს. მაგრამ ასე ხომ არ ხდება. თუნდაც ხდებოდეს. შენ ვისი გახედვის გეშინია? ღრმა ორმოში მოფორთხიალე თხუნელასავით მარტო ხარ. სერვიზიდან ვერცხლის დანა-ჩანგალი ამოაწყვე და ჩაის სვამ თუ სადილს მიირთმევ, ვერცხლის გარნიტურს ხმარობ. ვის ეჯიბრები ნეტა? ეს არ არის მხოლოდ თავის მოვლის სურვილი. გახსოვს? ლამის კედლიდან ჩამოხსენი მოსევადებული ვერცხლის ლანგარი, რათა იმაზე გეჭამა წვნიანი. ეს ყველაფერი გვიან დაგეწყო. მანამდე კი, ფანჯარაზე რომ იჯექი, არც მაწვნის და არც მარწყვის ნიღაბი გჭირდებოდა. უფრო მეტიც, უსაზღვროდ ბედნიერი იყავი. იმ საბედისწერო ზაფხულს, როცა შეხვდით და ერთმანეთი პირველი შეხედვისთანავე გამოარჩიეთ, პირისპირ დასხედით და კარტის თამაში დაიწყეთ, როცა სხვები წყალში ცვიოდნენ და ქვიშაში ეფლობოდნენ, ყელში მობჯენილ გულისცემას ვერ უმკლავდებოდი. საღამოს აბობოქრებულ ზღვასთან ბრძოლის შემდეგ ამაყად მომავალმა ბიჭმა ბოთლის ნამსხვრევებზე გადაიჭრა ფეხის თითები. შენ კი, მუხლზე ჩაკეცილი, გაჭრილ ფეხს სასწრაფოდ დახეული მაისურით უხვევდი. თან თვალს აპარებდი საკუთარი მზემოკიდებული მუხლებისაკენ და, ლამაზი ვარო, ფიქრობდი. იმასაც მშვენივრად გრძნობდი, როგორ წვალობდა ბიჭი _ უნდოდა, დახრილიყო და ჩაეკოცნა გოგოს გაბურძგნილი, მაგრამ ასე სურნელოვანი თმა. ეს გოგო შენ იყავი, ასე შორეული და აჩქარებული დროით გათელილი თუ გალეული, ხელდახელ გამქრალი. მაშინ რჩეული, ახლა კი ბევრისათვის სანატრელი, ერთისაგან მივიწყებული, ძვირად ღირებული ანტიკვარული ნივთივით შემორჩენილი დამტვერილ თაროს.
მკითხავმა რომ მითხრა, შენი და ამ ბიჭის გზები ერთმანეთს თანდათანობით უფრო შორდება, ვიდრე მიწის ბელტს ჩაბღაუჭებულ ბურძგია ბაბუაწვერას მიათრევს ქარიო, სიბრაზემ ისე წამომიარა, მინდოდა ნაკუწ-ნაკუწ მექცია ფერადი ნახატებით აჭრელებული მუყაოს ქაღალდები. მაგრამ მივხვდი, ამით ვერაფერს დავაკლებდი ჩემსა და ბიჭს შუა გაჩხერილ თვალის დამაბრმავებლად გატკიცინებულ, ახალთახალი ასიგნაციების გორებს, ასე უხვად რომ ჩაეკუჭა „იმის~ მამიკოს ჯიბეში. შემთხვევით ვნახე. ახლობლის დაბადების დღეზე მოეყვანა ვიღაცას. დაბალ სავარძელში იჯდა. „მინი” ეცვა. ფეხი ფეხზე გადადებული იდაყვებით სავარძლის სახელურს ეყრდნობოდა. მოკლე თითებით ბროლის ბოკალი ეჭირა, მუცელგამობერილი ბოკალი. საოცრად ჰგავდა ამ გოგოს ჩამსხვილებული თეძოები მისსავე ხელში მოტრიალე ბოკალს. ნაბახუსევი ბიჭები აციმციმებული თვალებით მიძვრებოდნენ მისი კაბის კალთებქვეშ. ამასთან დადისო – მითხრეს. გულუბრყვილო ვიყავი და გავოცდი, ნუთუ ეს მამჯობინა-მეთქი. მერე რა იყო? მერე თავგაჩეჩქვილ კუსავით შეიყუჟე ბაკანში. კარგად შეიკეცე კიდურები, საგულდაგულოდ და, არათუ გარეთ გამოსვლას, სიცოცხლესაც ნელ-ნელა აქციე ზურგი. უარყავი ყველა და ყველაფერი. ეს არ იყო გაბრაზება. ეს იყო რაღაც გაკვირვებასა და შიშს შორის მოქანავე დამუნჯებულმთვარიანი ღამეები. „ახლა როგორღა”, რომ გიტრიალებდა გამოლაყებულ თავში. რაფაზე ჯდომას გიშლიდნენ, გაიგულებდი თუ არა შინაურებს, ფეხებს შემოიკეცავდი, ქაჩვით გაწელილი სვიტერის ბოლოს მოკეცილ ფეხებზე ჯავშანივით ჩამოიცვამდი, ზევიდან ხელებს შემოაჭდობდი და დამრგვალებული, დაბეჩავებული, მუხლებზე თავჩამოდებული შეშინებული თვალებით უნდოდ გაჰყურებდი ქუჩას. იჯექი მარტოობაშეგუებული და ტყაპატყუპი გასდიოდა რაფის კიდეზე დაკიდებულ გამჭვირვალე ცრემლს. მიტოვებული იყავი. ერთისაგან, რომელსაც გადაეწონა ყველა. დაწუნებულიც. თუმცა იცოდი, რომ ლამაზი გეთქმოდა. ისეთი ლამაზი, რომ მეგობრების თანდასწრებით როცა იხდიდი, მათი სიუშნოვე შენ გაგდებდა უხერხულობაში. მაინც დაწუნებული და მიტოვებული გეთქმოდა. არც ისე დაძველებული სათამაშო იყავი, რომ ასე სწრაფად მოყირჭებოდი ბიჭს. მაინც მოხდა ის, რისიც ასე გეშინოდა. მაჯობა – ფიქრობდი. გაბრაზება და ზიზღი იმ გოგოს მიმართ არც კი გიგრძვნია. შიში კი გქონდა. ღამით თუ გეძინა, ფერადი ასიგნაციების გორებში მოკოტრიალე იმ გოგოსა და ბიჭს ხედავდი. გაიღვიძებდი და იცოდი, რომ თავადაც გოგოს, გინდოდა თუ არა, ვალდებული იყავი, ოჯახი შეგექმნა, შვილები გაგეჩინა, მხოლოდ იმიტომ, რომ სხვებს დამსგავსებოდი. გამორჩევა არ შეიძლებოდა. არაფრით არ შეიძლებოდა. მაგრამ იყო რაღაც, რაც ტვინში ხსოვნად, ხოლო სხეულში ნაშთად შემორჩენილი, არ გაძლევდა ამის უფლებას. იქ მარტო არასოდეს მიდიან. ვიღაც მიჰყვებათ ხოლმე. აუცილებლად. ამიტომაც იყო, ანო რომ გაიყოლე. თავიდან საკუთარ შიშველ ფეხებს ხედავდი აქეთ-იქით გადაწყობილს, სადღაც ზევით, მომრგვალებულ ფრჩხილებზე თეთრი ლაქი გესვა. ფეხებს შორის ოთახის კარს ხედავდი და არავინ შემოვიდესო, წუხდი. გვერდზე არ გინდოდა გახედვა. ჯამში ჩაწყობილ იარაღებს ნათურის შუქზე მბზინვარება ემატებოდა. ხოკორა გოგრასავით გაბერილი ნათურა ისე ახლოს ენთო, ისე ახლოს, რომ სიმხურვალე გაწუხებდა. მერე ერთთავად გაგაცივა. თვალებს აღარ გჭრიდა თეთრი ემალის ჯამში ჩამწკრივებული რკინის იარაღები. მხოლოდ ბუნდოვნად არჩევდი აფორიაქებული ექიმის სისხლით დასვრილ ხალათს და ექთანი ქალის მოხრილ ხელებს, აქეთ-იქით რომ დაათრევდა წყლიან თუ უცნაურსითხიან ქილებს; ხოლო როდესაც ექიმმა ხმაურით მიყარა ხელსაწყოები და სამედიცინო სავარძელში გადაესვენა, რკინის წკრიალზე გაიფიქრე, არ მძინებიაო. ტკივილი კი საერთოდ არ გიგრძვნია. იწექი თუ იჯექი, ესეც ვერ გაგერკვია ხეირიანად. აქ დავრჩებიო, გინდოდა გეთქვა, მაგრამ ხმას ვერ იღებდი. ფეხებსაც ვეღარ ხედავდი. შვილი აღარასოდეს ეყოლებაო, თქვა ექიმმა. ეგონა, გეძინა, თორემ არ იტყოდა ასე ხმამაღლა. ჯერ კიდვ სავარძელში იჯექი, როცა თქვა. ანო კი შეხტა. ნათქვამმა გააბრუა, იდგა თეთრხალათმოსხმული და – რატომო – მუდარით ეკითხებოდა მთქმელს. ეს ისე ადრე იყო, აღარც არაფერი გახსოვს. მტკენოდა მაინც, წუხდი. მართლა არაფერი გახსოვს, არც ის ექიმი და არც მისი შეწუხებული სახე. მხოლოდ თეთრი ჯამი გაგონდებოდა ხოლმე, იარაღებჩაყრილი, ისიც უსისხლოდ. ისიც კბილის ექიმთან თუ მიხვიდოდი. მხოლოდ მაშინ. ეს ისე ადრე მოხდა, ისე ადრე, უნაყოფო რომ ხარ, არც ის გჯერა.
გულგრილობა გღუპავდა. ერთხელ მიტოვებულს აღარ გსურდა ახალი თამაშის დაწყება. თუმცა ბიჭს თან გაეყოლებინა შენი ქალური ღირსება, ასე რომ უფრთხილდებოდნენ სხვები. მიხვდი, თუმცა მოგვიანებით, რომ შენი გულისთვის არავინ დასცემდა კარავს ქალაქის კარიბჭესთან. არავინ ჩაუზნექდა ცხოველებს აურაცხელი საჩუქრით ზურგს. არავინ გაიკლავდა თავს ასპარეზზე გამარჯვების მოსაპოვებლად, რათა გული დაეპყრო შენი. ის გული, რომლის არსებობას თავად მხოლოდ ღამღამობით გრძნობდი, როცა ჰაერის უკმარისობით გაღვიძებულის, ცრემლითა და ოფლით გალუმპულის მკერდში მიტოვებული ეკლესიის ხავსმოკიდებული ზარივით გაუდიოდა ბაგაბუგი რაღაცას. მოსვლით კი მოდიოდნენ მთხოვნელები. მოდიოდნენ დედებისა და დეიდების ზურგებს ამოფარებულნი. ქალიშვილებივით დაიწყობდნენ თითებს ლამაზად დაუთოებულ შარვალშემოტმასნილ მუხლებზე და იღიმებოდნენ. მონდომებული იყო დედა და ნაირ-ნაირ სასიძოებს აგროვებდა. შენ კი საკუთარი კოპწიაობით თავმომწონე დედას გულს უხეთქავდი. იჯექი სასიძოების წინ გამოთაყვანებული და ხმას არ იღებდი. იქნებ ასე ჯობდა. აკი ერთხელ უთხარი კიდეც ერთ-ერთს, დაახვიე აქედანო. მოსულმა ისტერიული სიცილი ატეხა. დედაშენიც, ჯერ გაურკვეველი მომხდარში, ნაძალადევად აჰყვა სასურველ სასიძოს სიცილში.
მალე წლობით დაწყობილ მზითევს ჩრჩილმა გამოუღრღნა გვერდები, ხოლო ოდესღაც ქათქათა თეთრეულს მტვრის საფარი დაეფინა. შენ კი შინაბერა დაგარქვეს უჩუმრად. დედა აღარ იყო ცოცხალი და, რაც გინდოდა, იმას აკეთებდი უკვე. ხელი მიჰყავი, ნაწილ-ნაწილ გაყიდე ყველაფერი. ისე, რომ ვერც მიხვდი, რაში დაგეხარჯა სანაცვლო ფული. გულის მოსაოხებლად ყიდდი. ჯიბრით. უფრო მძლავრად რომ შეგეგრძნო უმწეობა და საკუთარ სიმარტოვეს საბოლოოდ გაეხეთქა გული. კუტის თვალით ფანჯრიდან დანახულ ქუჩას დაემსგავსა სამყარო. ჭამდი, დადიოდი, ტელეფონზე ლაპარაკობდი, იცინოდი... მაგრამ თითქოს სხვა აკეთებდა ყოველივეს. თითქოს შენ იყავი და თან არ იყავი. თითქოს... იძულებით აკიდებოდი ყოველდღიურობას. სიყვარულს გამოეჭამა ტვინი. სწორედ სიყვარულს, ჩაქროლებულ დამშეულ ჯოგივით დაეძიძგნა ოცნების მთები.
უკვე აღარ ზიხარ რაფაზე. უკვე დიდი ქალი ხარ. საქმიანი. პრესტიჟულ სამსახურში მაღალი თანამდებობა გიკავია. მანქანაც გყავს და სამსართულიანი აგარაკიც. ქალი ხარ მამაკაცისათვის მეტად სასურველი, საოცნებო. ოღონდ ეგ არის, თავად შენ აღარ შეგიძლია ოცნება და არც ფიქრი. თაფლის ფიჭასავით დანაწილებულ ტვინის უჯრებში ლურსმნებივით აწყვია აზრები. მათი ამოწყობა-ჩაწყობით გაუსაძლის ტკივილს გრძნობ, ამიტომ აღარ გინდა ფიქრი. თავი მტკივა, ისე წყნარად იტყოდი ხოლმე, ადამიანი იფიქრებდა, სხვა რამის თქმა უნდოდაო, თორემ – გტკიოდეს, ვის რაში ენაღვლება. ყოველ საღამოს სარკიდან გამომხტარი ჭინკა გიკრძალავდა ფიქრს: გაიადვილე ცხოვრება, გადაეჩვიე ოცნებას. აუკრძალე თავს ფიქრი. ერთხელ, ორჯერ, მესამედ შენ თვითონ უარყოფ. აი, ნახავ, როგორ გაიადვილებ არსებობას. რად გინდა სირთულეები? მარტივი ფორმა ეძიე. გული? გული რა ჩემი ფეხებია. ვის რაში სჭირდება შენი გული? დაანებე ზღაპრებით ცხოვრებას თავი. ვის რაში არგია შენი წირპლიანი კონკია? ქვიშის საათში მოქცეული მარცვალივით წაღმა-უკუღმა ეხეთქებოდი აზროვნების მინას და გიკვირდა, აქ რა მინდაო. როგორმე უნდა გადაგერჩინა დარდის უსასრულო სივრცეში მოკონწიალე საკუთარი სხეული. უნდა ჩამოგეხსნა ფიქრის ბაწრიდან და მიგესვენებინა სიმყუდროვეში სამუდამოდ. უნდა გადაგეღრღნა თოკი საკუთარი კბილებით, ოღონდ გეშველა თავისათვის. ასეც მოხდა. ფხიკე, ფხიკე და თითქმის ამოფხიკე წარსული ტვინიდან. ამოჩიჩქნილ ღრუში დღევანდელობის ათასგვარი პრობლემით დამძიმებული აზრები ჩაკუჭე, რათა აღარ შეგძლებოდა საკუთარ თავზე ფიქრი. მხოლოდ მეტეხის საღამოს ვერ მოუხერხე ვერაფერი. მაშინ მეტეხზე ორნი ადიოდით ხოლმე. ქვის მოაჯირზე შემომსხდარნი ყვებოდით რაღაცებს, უკვე დავიწყებულს. ბევრი წლის შემდეგ სასჯელივით შეგიჩვია მონატრებამ. ადიოდი და არაფერზე ფიქრობდი. უბრალოდ ადიოდი. მეტი არაფერი. ეს იყო ერთადერთი გზა, რომელიც ასე თუ ისე, ისევ გაკავშირებდა მასთან. არც კი უტყდებოდი თავს...
დღეს დილითაც შევიარე. მანქანა აღმართზე დავტოვე და ფეხით გავემართე ქვის მოაჯირისაკენ. ნელა მივდიოდი, დაკვირვებით. მოგრძო ფილების გამყოფ ხაზებს ფეხსაცმლის ცხვირით ვეხებოდი. თითქოს მიწის წვრილ ძაფებს ვწყვეტდი ან ვსრესდი. თუმცა სულ ერთი არ არის? ახლახან აღდგენილი ეკლესიის კიბეზე მნათე იჯდა და იქვე, ზარებთან ბალახებში მორბენალ თეთრ, უჯიშო ლეკვს უცქერდა. მნათეს არც გამოუხედავს ჩემკენ. „ჩემნაირი რამდენი დადის”, გავიფიქრე. ეკლესიას შემოვუარე და მის უკანა კედელთან, კლდის დასასრულზე დადგმულ მოაჯირს მივეყრდენი. თოლიებიც აქვე ისხდნენ. უშნო, მოკაკულნისკარტიანი თოლიები. შორიდან ლამაზები, ხოლო ახლოდან მახინჯები რომ არიან, ის თეთრი ფრინველები. მე და თოლიები არაფერზე ვფიქრობდით. წყალიცა და ცაც ისეთი მშვიდი იყო, თითქოს არაფერი ხდებოდა...
ახლა კი საჭესთან ვზივარ და ბავშვობის მეგობარი სამსახურიდან შინ მიმყავს. მეტი არაფერი. სიმშვიდე. აუღელვებლად ვისმენ ანეკდოტს თეძოამოგდებულ მეძავზე.
– იცი, გუშინ დამირეკეს, – ვთქვი და გადასასვლელზე გადარბენილ ხელიხელჩაკიდებულ გოგონებს გავაყოლე თვალი. ანო წამით გაყუჩდა. მერე მოუსვენრად აწრიალდა სკამზე. შემომხედა. ისევ ფანჯრაში გაიხედა. ერთ-ერთი გოგონა დახრილიყო და ფეხსაცმლის თასმას ღიმილით იკრავდა, მეორე კი დაჰყურებდა და ტუქსავდა. რა ლამაზები არიანო – ალბათ, ორივემ ერთდროულად გავიფიქრეთ. ანომ ნერვიული მოძრაობით თმები შეისწორა. ისევ გამომხედა. მერე სახეზე აიფარა თითები და ასე ხელებაფარებულმა სიცილი დაიწყო.
– ვიცოდი, ვიცოდი, რომ დაგირეკავდნენ. ხომ ხედავ, გეხვეწებიან, მოდიო...
– გაჩუმდი!
– არ გავჩუმდები. ხა, ხა, ხა... გეხვეწებიან. ეგრე! აბა, რა ეგონათ.
– შენ რა, იცოდი, რომ ავად იყო?
– შენზე გაცილებით ადრე.
– რატომ მიმალავდი?
– რატომ უნდა მეთქვა?
– ო, საძაგელო, მაინც ასეთი ჯიუტები საიდან შევიყარეთ?
– შენ დამემსგავსე.
– არა. შენ.
– შენ დამემსგავსე-მეთქი.
– მაშინ ორივე დავემსგავსეთ.
– ვის?
– ერთმანეთს.
– ხო...
ჩემზე ადრე სცოდნია. ყოველთვის ასე არ არის? ვისთვისაც განკუთვნილია, ის ყოველთვის გვიან იგებს. და, საერთოდ, რა არის ცხოვრება, თუ არა ტაკიმასხარაობა. თავად ჯამბაზის სამასკარადო ტანსაცმლით მოსილი სხვის ოხუნჯობას კულისებიდან უცქერ და სიცილით იფხრიწები. ერთი რამ კი დანამდვილებით ვიცი – მე დაკარგული ქალი ვარ.
– ელგუზი, შენ რა, წასვლას აპირებ?
– ...
– მისმინე, წამოვალ, რა, მეც. უჩემოდ არ წახვიდე.
– გადადი მანქანიდან! . . მოვედით.
– გუზუნა, წამოვალ, გთხოვ.
– არა, რა.
– ნუ ხარ ასეთი ჯიუტი. ხომ ვიცი, მოკვდები ნერვიულობით... წამოვალ, რა. მიგაცილებ. თუ გინდა კარებთან დაგელოდები.
– არა.
– გთხოვ...
– არა-მეთქი, წადი, გელოდებიან.
– არადა, ჯანდაბამდის გზა გქონია.
– გმადლობთ.
– მეტის ღირსი არა ხარ. მაგრამ იცოდე, მაინც მოვალ.
– გაბედე ერთი.
– გავბედავ კიდეც.
– არა-მეთქი, არა! თავი დამანებე!
– ხო, კარგი, ნუ ყვირი. დაწყნარდი, არ მოვალ. ძალიან მჭირდება იმისი დარეხვილი ცოლის ნახვა.
– ნუ გაილექსე.
– კარგი, წავედი. საღამოს გადმოვალ. ჭკვიანად.
– შენც ჭკვიანად იყავი. კარები არავის გაუღო.
– არც დედაჩემს?
– არც მამაშენს.
– აუ, როგორ ასწორებს! – მანქანიდან გადამხტარმა ანომ ფანჯარაში თავი შემოყო, ტუჩები ცხვირთან მომიტანა. მაკოცა, – ერთ რამეს გეტყვი: ვისაც რა უნდა, ისა თქვას, მე კი ძალიან მიყვარხარ, შე ცოფიანო!
– მომშორდი, თორემ დავძრავ მანქანას და გავიყოლებ მაგ არაფრისმაქნის შენს თავს.
– ოჰ, ოჰ, ოჰ, – იცინის ანო.
ვრთავ ძრავას, მაგრამ ცოტა ხნით ვყოვნდები. ვუყურებ. ვხედავ, თუ როგორ მსუბუქად მიდის ლამის თავისზე დიდჩანთაგადაკიდებული ანო სადარბაზოსაკენ და სიმშვიდე ნელ-ნელა ბრუნდება ისევ. შენ მაინც იყავი ბედნიერი. მე კი უსიყვარულოდ შეუღლებულთა ნაშიერი ვარ და, ალბათ, მთელი სიცოცხლე სიყვარული უნდა ვეძებო.
კვდება...
რამდენიმე დღე და ქვრივი გავხდები. რა საშინელებაა. ასეთი ახალგაზრდა ვარ და ძაძები უნდა ვატარო. თუმცა ორმოცი დღე სავსებით საკმარისია. მეყოფა. მიხდებოდეს მაინც ეს შავი ფერი. ჩემი ხასიათის პატრონი მგლოვიარე ქვრივი ვერ იქნება. მოსიყვარულე ცოლი კი მანამ ვიყავი საჭირო, სანამ ცოცხალი და ჯანმრთელი იყო ქმარი. რაო, სირცხვილია ასეთი ფიქრი? მიმიფურთხებია დაკანონებული ჩვევებისათვის, ძირს კონსერვატიზმი! რაებს ვროშავ! მადლობა ღმერთს, რომ ჯერ კიდევ შემიძლია ჩუმად ფიქრი. იქ, პალატაში, რკინის საწოლში წვეთოვანებდადგმული მწოლიარე ჩემი ქმარია. ქმარი, რომელსაც შევწირე ჩემი საუკეთესო წლები. მთელი ათი წელიწადი მზრუნველი ცოლი ვიყავი. რისთვის იყო საჭირო ყოველივე ეს? ათი წელი ცოტა არ არის ერთგულებისათვის, ბევრზე ბევრია.
იგი ფიცარზე ქინძისთავებით გაკრული ბაყაყივით გატრუნულა. თავს პრაქტიკაზე მოსული სტუდენტები დასტრიალებენ. რამე ესმოდეთ მაინც. განწირულობის ტყვედქმნილი ჩემი მეუღლე წევს და ხმას არ იღებს. ფიქრობს? არა მგონია. ფიქრი მომაკვდავს სად შეუძლია? ადამიანებს იმაზე ჭკვიანები უნდათ ჩანდნენ, ვიდრე არიან... ქალაქში ცნობილი პროფესორი მოვუყვანეთ. უტრიალა, უტრიალა და მძიმე მდგომარეობააო – თქვა. ახალი აღმოჩენა. ეს ჩვენც კარგად ვუწყოდით, უპროფესოროდაც. ამას სასიკეთო არაფერი ეტყობა, ექიმები კი ქათმებივით კენკავენ ფულს მამაჩემის ჯიბიდან. ეს ბავშვები მაინც არ დამრჩენოდნენ ასეთი პატარები. თუმცა მამაჩემი არ გამიჭირვებს. სხვებმა იკითხონ, თორემ მე ლომივით მამა მადგას თავზე. ნამდვილად ასეა. ჩემმა ძვირფასმა მეუღლემ კი თავის თავს დააბრალოს მომხდარი. აბა, მე რა შუაში ვარ, მაგან თუ ვერ შეიშნოვა მამაჩემის სიძეობა? მერე რა კაცის. მთელი ქალაქი მოკაკული დადის მის წინაშე. ჩვენი შეუღლების პირველივე თვეებიდან აშკარა იყო, რა ტაფაშიც ვიხრაკებოდი. უმარილოდ. მაშინვე ვხვდებოდი, რომ რაღაც ისეთი არსებობდა, რაც ჩემს კეთილისმსურველთა მიერ მიფუჩეჩებული, მშვიდად ცხოვრების არანაირ შანსს არ მომცემდა. ან როგორი ოჯახი გვქონდა? ჩემთან ურთიერთობას ბავშვებთან თამაში ერჩია. ჩასხდებოდნენ იატაკზე სათამაშოებამოყრილი ვედროს გარშემო და საათობით იქექებოდნენ პლასტმასის, ხისა თუ რკინის კუბიკებში. რას არ მოიმიზეზებდა, ოღონდ ჩემთან არ დარჩენილიყო. ხანდახან მეეჭვება, რომ ბიჭი ჩვენი საერთო შვილია. თამაშის დროს უცებ გაუშტერდებოდა თვალი. „მამი, მამიმე ებღაუჭებოდა სხვაგან გაქცეულს ბავშვი. ანდა იტყოდა – წიგნს ვკითხულობო და ლოგინში გაშოტილი ვერტიკალურად დაჭერილი წიგნის ყუაზე მოსეირნე ბუზს უყურებდა. კი, როგორ არა, კითხულობდა. ბრინჯის მარცვლებში უხეიროდ გარეულ კენჭს ჰგავდა. მაინც ქმარი იყო ჩემი და არავის დავუთმობდი. თუნდაც ეფიქრა სხვაზე, მაინც ჩემი უნდა ყოფილიყო. მოვალეობის გრძნობა კი აუცილებლად გაიძულებს შვილებზე ფიქრს. თუმცა გახდები თუ არა ცოლი, აღმოაჩენ, რომ კარგად გრძნობ თავს ლაფში. რომ შეჩვეული ნაგვის სუნი გირჩევნია უმშვენიერეს სურნელს. ესეც იმიტომ, რომ საკუთარ შვილებზე ზრუნვის მოვალეობა შთამომავლობით გადმოგეცემა. ხოლო თუ თავს იტყუებდი გათხოვებამდე – ამას არაფრით არ შეიგუებს შენი ახლანდელი მდგომარეობის ქალის ტვინი. ისევ თავდაჯერებულმა უნდა უმტკიცო შენს ცხვირწინ მოპროწიალე ცნობისმოყვარეთა გამოყეყეჩებულ სიფათებს, საყვარელი და სანატრელი, შეუდარებელი და შეუცვლელი მეუღლე რომ ხარ.
დავინტერესდი და არც შევმცდარვარ. გავიგე იმაზე მეტი, რაც უნდა სცოდნოდა იმედებით თავბრუდახვეულ, ბედნიერებაში მოფარფატე პატარძალს. ჩემამდე ყოფილი დროის გაქექვის სურვილმა დედამთილთან მიმიყვანა. გაპუტულ ქათამს სპირტქურაზე ტრუსავდა, რომ შევაპარე: ასეთი ლამაზი ყოფილა შენი ვაჟი და ქალებში როგორ არ დაძვრებოდა-მეთქი. ქალებში ვინ არ დაძვრებაო – მიპასუხა. ვიცი, შენ რაც გაინტერესებსო და მომიყვა. ქათამს ალზე ატრიალებდა. მე კი შეწითლებულ კანზე მოლაპლაპე ცხიმივით მასხამდა სიმწრის ოფლი. თუმცა, მოხუცმა რა იცის, ბერდებიან და ყველაფერს რომანტიკულობის შარავანდედით მოსავენ. ხომ არ გგონია, რომ უყვარდა? არაფერიც. მე ვუყვარდი. მასთან, სიყვარული
კი არა, გართობა იყო, მეტი არაფერი. დანამდვილებით ვიცი, მე ვუყვარდი. რომ არ ვყვარებოდი, ცოლად არ მომიყვანდა. ნამდვილად ასეა. თორემ ვის შერჩენია ბედნიერება, მე რომ არ შევგუებოდი მის გაქრობას... განა მე არ ვყვარებივარ არავის? ერთმა დამამახსოვრა თავი. უთქმელი ბიჭი იყო და თუ რამეს იტყოდა, ისეთს იტყოდა, სამუდამოდ უნდა გეტარებინა სამახსოვრო ფრაზები ტვინის მიძინებული უჯრებით. ერთხელ დამიმარტოხელა და შენ ლეღვივით ქალი ხარო. ლეღვი რაღა იყო-მეთქი – გავეკეკლუცე. მეო, რა ხილი უნდა დამიდო წინ, ლეღვს და ლეღვის ჩირს რომ ვამჯობინოო. კიდევ კარგი, ჩირს არ შემადარა, ლეღვს კიდევ არა უშავს. მართლა ასე გემრიელია, ნეტა? მაინც შემჭამეს ჭორებმა. ნიორნაჭამი პირივით ამიყროლდა სიცოცხლე: ამას ჩემი ქმრის მხრიდან გამოუცხადებელი ომი დაემატა. გამოუცხადებელი ომი სიჩუმის სახით. მიდიოდა, დუმდა. მოდიოდაე დუმდა. გაზაფხულის პირველი კვირაა, ყვავილები მაინც მოგერთმია-მეთქი – გამოლაპარაკების მიზნით ვუსაყვედურე. ჭამდა. არაფერი უპასუხია. ასეც ვიცოდი. მხოლოდ შვილი იყო ჩვენი ურთიერთგაძლების საბაბი. მეორე დღეს ქოთნით მობრძანდა. კვლავ უხმოდ შემოაბოტა სამზარეულოში და მწვანე გრძელფოთლებიანი გვიმრა ქოთნით ფანჯრის რაფაზე დადგა. მერე რა? ერთი თვეც არ გასულა. ფოთლები ჯერ გაყვითლდა, მერე გაყავისფრდა და საყვავილის ზედაპირზე სიმბოლურად მიმოყრილ ქვებზე დაიწყო ცვენა. სულაც არ შევწუხებულვარ, გახმა და გახმა. უკეთესი ვერაფერი მოიფიქრა? ან სად შეუძლიათ კაცებს აზროვნება. ქალის პატივისცემაზე ლაპარაკი, ხომ ზედმეტია. რა მოაქვს ამ შენს ცივილიზაციას? მამაკაცები წრიპინა, პედანტი და ზედმეტად სასაცილო არსებანი გახდნენ. გვიმრა ქოთნით. კიდევ კარგი, ჩარჩოში ჩასმული გამხმარი ყვავილები არ მოათრია, თორემ გადავამტვრევდი კიდეც გამოქლიავებულ თავზე. თუკი, რა თქმა უნდა, გავბედავდი. სურვილი კი მექნებოდა ნამდვილად. თუმცა, არ ღირს სკანდალის ატეხა გადამჭკნარი ყვავილების გამო. მით უმეტეს, თუ ვერ გაიგეს, რა გაღელვებს. ცხონებული დედაჩემის ცხოვრებისეული დევიზი: „თუ იტყვი, ჯობია, ბოლომდე არ თქვა, ვიდრე თქვა და ყველამ ყველაფერი გაიგოს”, – სრული ჭეშმარიტებაა.
ვცხოვრობდით ასე. წყლიდან ამოყრილი გედებივით დავფორთხიალობდით მიწაზე. ის თავისთვის, მე ჩემთვის.
რა უნდა ვიფიქრო ღმერთზე? იმ ღმერთზე, რომელსაც არ ესმოდა ჩემი. სულ ტყუილად შევთხოვდი დახმარებას, შეთქმაც მქონდა მიცემული: სამი დედალი და ერთი ცხვარი. არ ავუსრულებდი განა, ჩემი ქმარი რომ ჭკუაზე მოეყვანა? მაგრამ ამაოდ. უზენაესი ერთიაო, ამბობენ. თუ ერთია, განა გასწვდება ყველას? ყველგან და ყველაფერშიაო. თუ ჩემშიცაა, რატომ არ მშველის? აბა, სად არის ღმერთი? დამანახვეთ. არსადაც არ არის. ნამდვილად ვიცი. სკოლაში არავისთან არ ვმეგობრობდი, რაში მჭირდებოდნენ. ერთი ციცქნა ვიყავი და უკვე ჩამოყალიბებული მქონდა სწორი მსოფლმხედველობა. ყველას და ყველაფერს ჩემეული კრიტერიუმით ვზომავდი. ისიც კარგად ვიცოდი, რომ ქალი არ არის სანდო არსება. მასთან მეგობრობა ხეირს არ დაგაყრის. საშინლად ბოროტები და ეგოისტები არიან. ამიტომ არ მჭირდებოდნენ არც სკოლაში და არც შემდგომში. მხოლოდ ერთთან ვამხანაგობდი. ისიც იმიტომ, რომ ჩვენი სახლები გვერდიგვერდ იდგა და მინდოდა თუ არა, მაინც ერთად გვიწევდა სკოლაში წასვლა. ჩემგან განსხვავებით, ოროსანი იყო, და ერთი მხრივ, სათაკილოც კი იყო მასთან მეგობრობა, მაგრამ, მეორე მხრივ, გაკვეთილების მერე იმის სახლში რომ ავდიოდით. დედამისის სამკაულებში ფათურს არ მიშლიდა. ჰოდა, მეტი რა მინდოდა, ყოფილიყო ოროსანი – ეს არც ისე ცუდად მოქმედებდა ჩემს გუნება-განწყობილებაზე. კარგად მახსოვს, ერთხელ ეკლესიაში ამოვყავით თავი. უფრო სწორად, კლასელებში მოგროვილი ფულით რუსთაველის პროსპექტზე გავისეირნეთ. ლაღიძის ხაჭაპურები ვჭამეთ და მუცელგატიკნილები ვბრუნდებოდით შინ. გზად ეკლესიას ჩავუარეთ. მოდი, შევიდეთო – მითხრა. ჯერ გამიკვირდა, არც ერთი არ ვიყავით რელიგიური, მაგრამ წინააღმდეგობა არ გამიწევია. წითელი ყელსახვევები სასწრაფოდ მოვიხსენით და შევედით. შუადღის სიცხეს ბლომად შეეხვეტა ეკლესიაში ხალხი. ამ ჩემმა კლასელმა შესვლისთანავე რომ დაიწყო ლოცვა-ვედრება ღვთის სახელზე და ხატების კოცნა, გავოგნდი. არა მარტო მე, იქ მყოფნიც მისჩერებოდნენ გოგონას, რომელიც თავდავიწყებით ლოცულობდა. პირჯვარს იწერდა და კოცნა-კოცნით გადადიოდა ერთი ხატიდან მეორეზე. ძალიან შემრცხვა. გარეთ გამოსულმა უკმაყოფილოდ გადავხედე ახალგამომცხვარ მორწმუნეს და ასე რატომ მოიქეცი -მეთქი – ვუსაყვედურე და იცი, რა მოხდა? არ დაიჯერებ. მეო, შენ ხომ არ გგონია ღმერთის მჯერაო, – თქვა და ისე მოულოდნელად მიტრიალდა და ეკლესიის გალავანს მიაფურთხა, თავი ძლივს შევიკავე, რომ არ წავქცეულიყავი. აი, ასე. შეაფურთხა. ჯერ ილოცა. თავი იატაკს ურტყა, მერე კი შეაფურთხა. აი, როგორები ვართ ადამიანები. ღმერთი კი ვინ არის, თუ არა ერთი უსაქმური, თუკი მართლა მისი შექმნილია ადამიანი? ამის თქმის უფლებას მაძლევს ისევ ჩემი ღრმააზროვანი შეხედულება: თუ არსებობს ღმერთი, მაშინ ჩვენ მას ვიცნობთ, აღვიქვამთ, ვაფასებთ არა ისეთად, როგორიც არის, არამედ ისეთად, როგორიც თავად მას სურს, ჩვენს თვალში ჩანდეს, რადგან თვით მის მიერ შექმნილი თვალებითა და გონით განვსაზღვრავთ. ნამდვილად ასეა.
რამდენიც უნდა აფრიალოს ადამიანმა ლოზუნგი – „არ მინდა, მარტო ვიყო~, აგროვოს მთელი სიცოცხლე მეგობრები, რა აზრი აქვს მის ამგვარ ყოფას? იგი მაინც მარტოსული იქნება. სამარადჟამოდ. ამაშია მისი ამქვეყნიური ტრაგედია და არაფერია ამაში დიადი. აი, ჩემი ქმარი წევს. წევს ჩუმად, თვალებსაც მხოლოდ მაშინ ახელს, თუ გაუთავებელი შეკითხვებით აბეზრებენ თავს და უამრავ ტკივილგამაყუჩებელ აბს აყლაპებენ. მე სულაც არ ვუშლი ხელს. იწვეს. ანდა რა შემიძლია გავუკეთო? მას სტკივა. მე არ მტკივა. ის მარტოა. უნუგეშოდ მიტოვებული, ამდენი ხალხის ყურადღების მიუხედავად. მე გადავიღალე და უკვე არც სიბრალული შემიძლია.
ერთი ნაცნობი მყავდა – მთელ ქალაქში განთქმული ბოზი. ვის აღარ მიედ-მოედებოდა. მალევე მობეზრდა ასეთი ცხოვრება, მოუნდა ოჯახი, ქმარი და იშოვა კიდეც. აშოვნინეს. ჯერ საყვარლად დაუჯდა, სახლში შეიტყუა, მერე კი მოლასთან სირბილით ქუსლები გადაიტყავა. ნანახი მყავდა მისი გამოქენქერებული ქმარი. ასკაციან სუფრაზე მუხლზე დაცემული გიტარით ხელში დითირამბებს უმღეროდა ცოლს. ქალები პირდაფჩენილები შესცქეროდნენ მშვენიერი აღნაგობის მამაკაცს, რომელიც საზამთროსავით დამრგვალებულ ქალს აციმციმებული თვალებით ეალერსებოდა. სხვამ კიდევ არა, მაგრამ მე ხომ ვიცოდი, ათასნაირი ბალახბულახი და თილისმა სისტემატური თანამგზავრი რომ იყო ამ გუგულებივით შეხმატკბილებული წყვილისა. მე რატომ არ უნდა მყოლოდა ერთგული ქმარი? თუ მეტი არა, რითი ვიყავი ნაკლები? ჰოდა, ამიტომაც გავაკეთე ის, რაც გადარჩენის ერთადერთ საშუალებად მეგულებოდა. ნასიმე ერთი მიხრწნილი მოლა აღმოჩნდა. ქალაქგარეთ, რომელიღაც მუსლიმანურ დასახლებაში ცხოვრობდა. ზამთარი იყო, კარზე როცა მივადექით. სანამ მიგვიღებდა, მანქანაში ვისხედით. უსაშველოდ ბარდნიდა. ფანჯარასთან მიმჯდარი თოვლში მობანცალე ნახევრად შიშველ თათრის ბავშვებს ვხედავდი. დარბოდნენ და წიოდნენ. დამაინტერესა, რას აკეთებდნენ. არც ისე სასიამოვნოა დაორთქლილი მინის ხელთათმანით წმენდა. მაგრამ არ მოვეშვი. ბოლოს და ბოლოს, გავარკვიე: ხელში ქაღალდები ეჭირათ და ერთმანეთში ცვლიდნენ: ეს შენ, ეს მე... ერთი სიტყვით, ვიჯექი შეციებული, მობუზული, თავფეხიანად გახვეული მაიმუნის ქურქში და ვუყურებდი, როგორ აწიწკნიდნენ ერთმანეთს თმებს თათრის ბავშვები საღეჭი რეზინის ქაღალდების გამო. ცოტა ხნის შემდეგ მიგვიღო. ჩემი ქმრის სურათს უყურა, უყურა და მითხრა – ძაან დარდიანი კაცი გყოლიაო. მერე იბუტბუტა. მგონი, ალაჰსაც ახსენებდა. იეროგლიფებით ააჭრელა ფურცელი – ესაო, მითხრა, შარვლის სარტყელში ჩაუკერეო, ხოლო თეთრი ფერის მძაფრსუნიანი ქონი საჭმელში გამოზომვით ჩაუგდეო. სიცოცხლის ბოლომდე შენი ერთგული იქნებაო – დამაიმედა. ისე მოვიქეცი, როგორც დამარიგა მოლა ნასიმემ. მაგრამ რა? ამაშიც უიღბლო გამოვდექი. სხვაზე თუ ჭრიდა, ჩემს ქმარზე არ უმოქმედია. ისევ გარე-გარე უწევდა გული. ვიღაც მაინც ჰყოლოდა, რომ მივვარდნოდი და თმით მეთრია, რათა იმ ქალზე მეყარა ჯავრი. ფიქრით ღალატის პატიება მისი მხრიდან ძნელად შესაგუებელი აღმოჩნდა ჩემთვის. ჰოდა, არ ვაპატიე. შვილი ჯერ ერთი გვყავდა. სამაგიეროს გადახდის სურვილმა ამიფორიაქა ისედაც აბურდულ-დაბურდული ყოველდღიურობა. უნდა გავსწორებულიყავით. მე არ მივეკუთვნები იმ კატეგორიის ადამიანთა რიცხვს, რომლებიც ცვლიან თავიანთ გადაწყვეტილებებს. მეორე შვილი სხვისგან გავუჩინე. აი, ასე. ჯავრის ამოყრაც ასეთი უნდა. გოგონა შემეძინა, რომელიც ბიჭზე მეტად შეიყვარა. დაცინვაც ასეთი უნდა! ზურგზე შემოსმულ გოგონას ოთახ-ოთახ რომ დაარბენინებდა, ერთი სული მქონდა სახეში მიმეხალა: „ეგ ბავშვი შენი არაა”. მაგრამ პირიქით, ნასიამოვნები, ღიმილით შევყურებდი ოთახებში მორბენალ „მამა-შვილს”, „აჩუ-აჩუ”-ს ყვირილით რომ იკლებდნენ სახლს. ჩუმად უნდა ვყოფილიყავი, რათა გამეხანგრძლივებინა ჩემი საიდუმლოს არსებობა, რომლის შესახებ არავინ იცოდა. საერთოდ არავინ. არც იმ შტერმა, სტუდენტობის დროინდელმა ჩემმა თაყვანისმცემელმა, ერთ დღეს გზააბნეული უცოდველი ბატკანივით რომ გამოვეცხადე საერთო საცხოვრებლის კედლებდაბზარულ და იაფფასიანი სიგარეტის სუნით აქოთებულ ოთახში, რათა ჩემი ჩანაფიქრი სისრულეში მომეყვანა. თითოეულმა ისე უნდა აღიდგინოს შელახული თავმოყვარეობა, როგორც შეუძლია. ამის მერე ყველაფერი დალაგდა. რა უნდა გაეკეთებინა, რომ ჩემი თვითკმაყოფილება მოესპო. არაფერი. ისევ ძველებურად დაწყნარებულს შემეძლო ოჯახის მართვა. აღარ მაღელვებდა, რატომ იგვიანებდა ქმარი, არც იმ ქალის ასავალ-დასავალი მაინტერესებდა, დაუკითხავად რომ შემომძვრალიყო ჩემს ცხოვრებაში და თვითონ უშვილო თურმე რომელიღაც ბავშვთა სახლს მფარველობდა.